Türkiye Barolar Birliği Dergisi 151.Sayı

362 Kırılganlık Kavramı ve Özerklik Değeri Işığında Devletin Sorumluluğu olan, sosyo-legal çalışmaların ve hukuk felsefesi tartışmalarının daha önce üzerinde çok durmadığı 2 “kırılganlık” kavramı farklı anlamla- rıyla birlikte ele alınacak ve bu kavramın özerklik değeri ışığında ne tür bir bakış açısı sunabileceği tartışılacaktır. 3 Bu tartışma özel olarak, kırılgan özne karşısında devletin sorumluluğu ve bu sorumluluğu ye- rine getirme araçlarından başlıcası olarak hukukun rolünü eşitlik ve sosyal adalet ilkeleri bağlamında ortaya koyacaktır. II. Kavram ve Sınıflandırmalar Kırılganlığın (vulnerability), Latince kökeni “yara” anlamına ge- len vulnus kelimesinden türetildiği ve insanda vücut bulmuş olan acı çekme kapasitesine vurgu yaptığı belirtilmektedir. 4 Latince kökenine işaret etmesi anlamında kavramın kimi Türkçe çalışmalarda “yarala- nabilirlik” olarak çevrildiği görülmektedir. 5 Kırılgan olmak, “zarara, yaralanmaya, başarısızlığa veya kötüye kullanıma karşı hassas” olmaktır. 6 Keza kırılganlık yaş, cinsiyet, be- densel durum, sosyal statü gibi çeşitli etkenler bağlamında tanımlana- bilir. Bu anlamda kırılgan öznenin farklı bağlamlar gözetilerek şekil- lendirilmesi, kırılganlık kavramına ilişkin yaklaşımların çeşitliliğini de beraberinde getirmektedir. Bu başlık altında kavrama ilişkin tartışma- lara katılan belli başlı yazarların tanımından yola çıkarak kırılganlığa dair çeşitli anlamlar ortaya konmaya çalışılacaktır. 2 Phil Bielby, “Towards a legal theory of mental health vulnerability”, Workshop on Vulnerability and Social Justice, June 17-18, 2016. Leeds, Leeds University, s. 1. 3 Türkiye’de, hukuk alanında kırılganlık, insan onuru ve insan hakları üzerine ya- zılmış bir çalışma için bakınız: Elif Çelik, İnsan Onurundan İnsan Kırılganlığına: İnsan Haklarının Temelinde Yatan Kavramları Yeniden Ele Almak, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitusu İnsan Hakları Anabilim Dalı, Ankara 2015. Konuya ilişkin daha spesifik bir çalışma için bakınız: Muhammet Koçakgöl, “CEDAW’ın ‘Yaşlı Kadınların Kendilerinin ve İnsan Haklarının Korun- masına İlişkin 27 Sayılı Genel Tavsiyesi’de Kırılganlık Kavramı”, TBB Dergisi 143 (2019), ss. 385-406. 4 Catriona Mackenzie/Wendy Rogers/Susan Dodds, “Introduction: What Is Vul- nerability, and Why Does It Matter for Moral Theory?”, Vulnerability New Essays in Ethics and Feminist Philosophy içinde, (Ed.) Catriona Mackenzie/Wendy Ro- gers/Susan Dodds, New York: Oxford University Press, 2014, s. 4. 5 Cogito Yaralanabilirlik, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, Sayı 87, 2017. 6 Paul Formosa, “The Role of Vulnerability in Kantian Ethics”, Vulnerability New Essays in Ethics and Feminist Philosophy içinde, (Ed.) Catriona Mackenzie/ Wendy Rogers/Susan Dodds, New York: Oxford University Press, 2014, s. 89.