Türkiye Barolar Birliği Dergisi 155.Sayı

14 AİHM Kararları Işığında Tutuklama Tedbirinin Hukuka Uygunluğunun Denetimi rarının ve bu kararın icrasının Sözleşme’nin 5. maddesinde müsaade edilen kısıtlamaların amacına gerçekte uymadığı, özgürlükten yoksun kılmaya dayanak teşkil eden tutuklama gerekçesiyle tutuklamanın yeri ve koşulları arasında herhangi bir bağlantının olmadığı ve niha- yetinde tutuklamaya gerekçe teşkil eden olayların tutuklama tedbiri ile ölçülü olmadığı hallerde, tutuklamanın keyfiliğinden bahsedilebi- leceğini belirtmektedir. 35 Bu bağlamda tutuklamanın keyfi olmaması için, hâkim veya diğer adli görevliler makul şüpheye ek olarak tutukluluk için ilgiliye tutuk- lamanın amacına uygun ( relevant ) ve yeterli gerekçe göstermekle yü- kümlüdürler. Bu yükümlülük tutuklamaya hükmedilen ilk karar anın- da yani yakalamadan hemen sonra “derhal” işlerlik kazanır. 36 Yine ilk tutuklama anında var olması gereken makul şüphenin tutukluluk sü- resinin uzatılmasına karar verilmesi halinde uzatma süresi boyunca, her uzatma kararı öncesinde de mevcut olduğu ispatlanmalıdır. 37 Do- layısıyla makul şüphenin tutuklama süresince devam etmesi, olmazsa olmaz bir ön koşul olup tutuklamanın hemen ardından yargı makam- larının tutuklama için ilgiliye tutuklamanın amacına uygun ( relevant ) ve yeterli gerekçe göstermeleri de zorunludur. 38 Nitekim Demirtaş davasının Büyük Daire tarafından yeniden görüşülmesi üzerine Bu- zadji ve Merabishvili kararlarındaki bu kurala atıf yapan Büyük Daire, makul şüphenin tutuklamanın olmazsa olmaz koşulu olduğunu hatır- latarak, Demirtaş’a yönelik makul şüphenin hiçbir koşulda ispatlana- madığının tespitinden sonra, hâkim veya diğer adli görevlilerin makul aykırı tutulma için tazminat elde etme olanağı sağlayan bir iç hukuk yolunun Türk hukukunda öngörülmemiş olması, hususlarını göz önünde bulunduran AİHM, sınır dışı edilmek üzere geri gönderme merkezinde tutulmanın Sözleşme’nin 5. maddesine aykırı ve keyfi olduğu gerekçesiyle Türkiye aleyhine birçok ihlal kararı vermiştir. Bkz. Alimov/Türkiye, (Başvuru no. 14344/13), §§ 39, 50-52, 6 Aralık 2016; Amerkhanov/ Türkiye, (Başvuru no. 16026/12), §§ 66, 73-74, 5 Hazi- ran 2018; Batyrkhairov/Türkiye, (Başvuru no. 69929/12), §§ 64, 68- 69, 5 Haziran 2018; Erkenov/Türkiye, §§ 23-24. 35 James, Wells and Lee v. the United Kingdom, (nos. 25119/09, 57715/09 and 57877/09), §§ 191-195, 18 September 2012; Kavala/Türkiye, § 133. 36 Buzadji v. the Republic of Moldova, § 102; Alparslan Altan/Türkiye, § 130; Me- rabishvili v. Georgia, § 222; Selahattin Demirtaş/Türkiye (No.2), § 184; Kavala / Türkiye, § 131. 37 Ilgar Mammadov v. Azerbaijan, § 90; Selahattin Demirtaş/Türkiye (No.2), § 164. 38 Selahattin Demirtaş/Türkiye (No.2), §§ 184, 189; Case of Mamedova v. Russia, (no. 7064/05), § 73, 1 June 2006. Ayrıca bkz. Öztürk/Tezcan/Erdem/Gezer/Kırıt vd. s.309-311.