Türkiye Barolar Birliği Dergisi 155.Sayı

22 AİHM Kararları Işığında Tutuklama Tedbirinin Hukuka Uygunluğunun Denetimi kişinin huzuruna çıkarıldığı hâkimin veya adli makamın, kişinin lehi- ne ya da aleyhine olan koşulları inceleme, tutukluluğu haklı gösteren nedenlerin varlığıyla ilgili hukuki kriterlere göre bir karar verme ve bu tür sebepler bulunmadığında şüpheli veya sanığın serbest bırakıl- masını sağlama hak ve yükümlülüğüne sahip olması gerekir. 72 Başka bir deyişle, Sözleşme’nin 5. maddesinin üçüncü fıkrası, hâkimin tutuk- luluğun yerindeliğini, gerekçesini ve esasını ( the merits of the detention ) incelemesini gerekli kılmaktadır. 73 Bu nedenle, kaçaklar hakkında yoklukta tutuklama kararı veril- mesi (CMK m.248/5), tutuklama talebinin reddedilmesi ve buna yö- nelik itiraz üzerine itiraz merci tarafından dosya üzerinden tutuklama kararı verilmesi (CMK m.271/4), ya da yakalama emri düzenlenmesi (CMK m.98/1) ve şüphelinin de suçun işlendiği yerdeki yargı çev- resinin dışında yakalanması durumunda, yakalama yerine en yakın Sulh Ceza Hâkimi’nin (CMK m.94) yakalama emrine konu olan kişinin kimliğini tespit etmek ve söz konusu yakalama emrini kendisine tebliğ etmekle yetinmesi, ilgilinin ifadesini almaması, özgürlükten yoksun kılmaya gerekçe teşkil eden koşulları incelememesi, bu hususu yetkili diğer bir hâkim veya mahkemeye bırakması hallerinde, şüpheli veya sanığa Sözleşme’nin 5. maddesinin üçüncü fıkrası anlamında özgür- lükten yoksun kılma ile ilgili olarak derhal adli bir makama erişim hakkı tanınmamış demektir. 74 Her ne kadar CMK’nın 94. maddesinin ikinci fıkrası ilgilinin en yakın adliyede kurulu sesli ve görüntülü ile- tişim sisteminin kullanılması suretiyle yetkili hâkim veya mahkeme tarafından sorgusunun yapılmasına veya ifadesinin alınmasına imkân verse bile, adına “yol ya da sevk tutuklaması” denilen şüphelinin asıl 72 De Jong, Baljet and Van den Brink v. the Netherlands, (no. 8805/79; 8806/79; 9242/81), §§ 44, 47, 51, 22 May 1984. 73 Abdulsitar Akgül/Türkiye, §§ 19, 25; Vedat Doğru/Türkiye, § 54; Süleymanoğl/ Türkiye, (Başvuru no. 38283/04), § 21, 29 Ocak 2013; Aquilina v. Malta, § 47. 74 Abdulsitar Akgül/Türkiye, § 20; Salih Salman Kılıç/Türkiye, (Başvuru no. 22077/10), § 26, 5 Mart 2013; Süleymanoğlu/Türkiye, §§ 21-25. Abdulsitar Akgül’e ilişkin kararında AİHM, Diyarbakır Cumhuriyet savcısı’nca hakkında 6 Kasım 2006 tarihinde yakalama emri çıkarılan Abdulsitar Akgül’ün 14 Ocak 2007’de ya- kalanıp aynı gün Diyarbakır Sulh Ceza Hâkimi’nce tutuklanma gerekçesi ince- lenmeksizin tutuklanmasını, ardından tutukluluğun esasına ilişkin incelemenin Diyarbakır Ağır Ceza Mahkemesi’nce 19 Ocak 2007’de yapılmasını Sözleşme’ye aykırı bulmuş, sanığa Sözleşme’nin 5. maddesinin üçüncü fıkrası anlamında öz- gürlükten yoksun kılma ile ilgili olarak derhal adli bir adli makama erişim hakkı tanınmadığına karar vermiştir (Abdulsitar Akgül/Türkiye, §§ 20-22).