Türkiye Barolar Birliği Dergisi 156.Sayı

104 Ekolojik Krizin Yeniden Üretiminde Hukuk Hem insan hakları hukukunun hem de çevre koruma hukukunun faili olarak, insanın yeniden üretimi siyaseti, özel mülkiyete dayalı hu- kuka ve egemenin temsiline dayanır. İnsanın biyolojik ve toplumsal kökenlerinin ve varolma zeminlerinin ayrıştırılması, bu yönüyle libe- ral hak teorilerinin de kurucu zeminidir. 52 Bu zeminde, hak , yaşamın öznel kuruluşu ile nesnellik arasında emek gücü dolayımıyla hayatı yeniden kurabilme kapasitesi değil, bir “değer” olarak doğayı-emeği mülk edinebilme olanağı ve bu olanağa verilen yasal güvencedir. Ka- pitalist toplumda mülk edinme ediminin insani varoluşa dair zorunlu ve doğal bir hak olarak tanınıp normatif-yasal güç ve anlam kazanması, insan haklarına saygıyı esas alan ve hukukla sınırlandırılmış devletleş- meyi, müştereklerin çitlenmesini çağdaş liberal hukuk kuramı olarak tarih sahnesine çıkartmıştır. 53 Antroposen siyasetine altlık olan doğasız insan 54 yaklaşımı nasıl ki, sermaye uygarlığının yeniden üretimi demekse; özcü, insan doğa- sı yaklaşımlarından yükselen liberal hak kuramı da biyolojik bedenin hem faili hem de öznesi istisna insanın inşasına yaslanır. İnsanı, canlı bedene-kişiye-bireye indirgeyerek egemenin politik varlığını devam ettirebilme imkanlarının yeniden üretildiği liberal hukuktan; emeğin ve doğanın potansiyel kurucu imkanlarının metalaştırılarak piyasayı yeniden inşa etmeye yönelmiş neoliberal hukuka kadar tüm tarihsel seyri içinde hak kavramının oturduğu bu bağlam, insanın soyutlana- rak tarihsizleştirilmesinin, çıplaklaştırılmasının da biricik zeminidir. Antroposen siyasetinin ve liberal teorinin yaslandığı, kapitalist toplumsallaşmanın ürettiği hak kuramının bakış açısından dışarı çıktı- ğımızda, hakların tarihsel bir müşterek olarak kuruluşunu, biçimsel ve maddi olarak iki düzeyde kavramak gerekir. Hakkın biçimsel bir müş- terek olarak kuruluşu, onun sınıfsal karakteriyle ve sınıf mücadelesi- nin kazandığı biçimle 55 ilgiliyken; hakkın maddi kuruluşu onun on- 2017. s.45 vd. 52 Age, s. 55 vd. 53 Costas Douzinas, İnsan Haklarının Sonu, Çevirenler: Kasım Akbaş Umre Deniz Tuna, Dipnot Yayınları, Ankara, 2015, s. 87 vd. 54 Jason Moore, Sistemi Adlandır! Antroposenler & Kapitalosen Alternatifi, Yayın- lanma Tarihi: 1 Mayıs 2021, https://terrabayt.com/yasam/sistemi-adlandir-ant- roposenler-kapitalosen-alternatifi/ Erişim Tarihi:25.5.2021. 55 Akbaş, Hak kavramını Marksist bir literatür bağlamında tartışırken, Hak kavra- mı için, “Hukuk ve onun özel bir görünümü olarak hak, bir sosyal ilişki biçimi