Türkiye Barolar Birliği Dergisi 156.Sayı

115 TBB Dergisi 2021 (156) Mahmut Fevzi ÖZLÜER rektirmiştir. Kullanılan araçlardan bağımsız olarak 88 gelenek ve örfle aktarılmış mülkiyet dışı iş birliğine dayalı kurumsallığın yıkılması ve toplumsal ilişkilerin özel mülkiyete konu edilmesiyle, toplumun hu- kuk yaratma gücünün dağıtılması yaşamın topyekûn doğa durumun- da örgütlenmesinin önünü açmıştı. 3. Hakların Tarihselliği: Kökü Derinde Bir Toplumsallaşma ve Yarılma Kapitalizmin ortaya çıkma arifesindeki ortak hukuka dayalı çitle- meye karşı pratiklerden, 19. yüzyıl sınıf savaşlarına ve İkinci dünya sa- vaşına, ardından ortaya çıkan yeni kurucu sosyal ve sınıfsal pratiklere kadar, sosyal ve çevresel adalet talepleri, dünya halklarının hak müca- deleleri de emeğin bu evrensel kurucu praksisi temelinde değerlendi- rilebilir. Bir yandan toplumsal varoluşu yıkarak ve yeniden üreterek gelişen sermayenin tarihsel hareketiyle, bunun karşısında emekçilerin kendi tarihsel haklarını korumaya ve aşmaya çalışan tarihsel hareketi- ni, hakların tarihsel kuruluşu açısından da bir arada kavramak gerekir. De Angelis, Polanyi’ye atıfla tarihin ikili bir harekete tabi olduğunu vurgular. Bu vurgu, piyasanın tarihsel hareketi ile toplumun kendini geliştirmeye yönelik koruma refleksinin ikili bir karşı hareketler bü- tünü olduğunu işaret eder. Çalışma kapsamında da Polanyi’nin ikili hareket kavramı, De Angelis’in vurgusuna bağlı kalınarak kullanıl- mıştır. 89 Toplumsal sıçrayışlar, biçime ve bu bağlamda da iktisadi akla tabi hak muhayyilesinin aşılmasına yönelik pratik müdahalelerle do- 88 Jeanette Neeson’a parlamenter muhalefet ve ayaklanmanın çitlemeler karşısında en az etkili ve belki de en az başvurulan bir yol olduğunu, kabul etmek için ikna edici nedenle olduğunu söyleyen E.P. Thompson ekler, “çitleme sürecinin bütü- nüne dikkatleri yeniden yönlendirerek - şimdiye kadar yerel kayıtlarda gizlenmiş bulunan- şaşırtıcı sayıda ve çeşitlilikte, lobicilik, mektup yazma, dilekçe verme, muayene memurlarını taciz etme, kayıtları tahrip etme, kundaklama, ayaklanma ve çit parçalama gibi, çitleme sona erdikten sonra bile devam etmiş olabilecek, protesto biçimlerinin varlığını göstermiştir. Bu inatçı direniş işlevsiz de değildir. Kimi zaman on yıllarca, çitlemeleri geciktirmiş olduğu ve kimi zaman da koşul- ları değiştirmiş olduğu gösterilebilir. Mülk sahipleri ve çiftçiler sonunda çitleme savaşını kazanmış olsalar bile, kırsal zanaatkarlar ve tarım işçileri teslim olmanın koşullarında az çok söz sahibi olmuşlardır.” E.P. Thompson, Avam ve Görenek, s.151. 89 Massimo De Angelis, “Marx ve İlkel Birikim: Kapitalist “Çitleme”nin Sürekli Ka- rakteri”, İlkel Birikim, Sermayenin Kaldıracı (içinde), Editör: Özay Göztepe, No- tabene Yayınları, 2014, s.91 vd.