Türkiye Barolar Birliği Dergisi 156.Sayı

117 TBB Dergisi 2021 (156) Mahmut Fevzi ÖZLÜER yaçlarından soyutlamış bir makine gibi inşa edebileceğine olan inancı neoliberal hukukun da çerçevesini çizmiştir. Toplumsal eşitsizlikleri piyasa düzeni içinde onarmayı amaç edinen dağıtım ilişkilerinde adil mekanizmalar kurulması, ticari mekanizmaların rekabetçi kılınması gibi piyasa temelli yanıtların yeniden bir fırsat olarak ön plana çıktı- ğı bu dönemeçte yükselen hak mücadelelerinin kendini bir toplumsal varlık olarak inşasının imkanlarının sınırlanması, evrensel bir sermaye sınıfı stratejisi olarak açığa çıkmıştır. Tüm bu hak mücadelelerinin pi- yasa temelli soğurulması öncelikle sermayenin bu kuşatıcı ve çitleyen hak stratejisiyle olanaklı hale gelmiştir. Bu da hakların çitlenmesinin ikinci biçimidir. İkinci biçim, birinci biçimi de içinde barındırır. Neoliberal dönemi de içine alan liberal egemenlik kuramları açı- sından, “hak” kavramının, tarihsel ve toplumsal bir sınıfsal mücadele zemini olarak değil; yasa gücüne kavuşmuş menfaat olarak formüle edilmiş olması, hukukun özel mülkiyete dayalı bir sözleşme düzeni- nin maddi zemini olduğunu kanıtlamanın bir biçimidir. 91 Duguit’e göre ise, “ insanlar kendilerini birleştiren, karşılıklı bağlılığa dayanan bir toplumsal kurala tabidirler. (…) bu davranış kuralı, ahlaki bir kural olmayıp bir hukuk kaidesidir. (…) ifadeye bir metafor olmasından baş- ka bir anlam atfedilmemek şartıyla söz konusu kural, toplumsal hayatın or- ganik kanunu gibidir .” 92 Bu bağlamda, hakkın “yasa gücüne kavuşmuş menfaat olarak” formülünün getirdiği mutlaklık karşısında, hakkın da maddi bir olgu olarak kabulü gerekir. Doğal hukuk akımının, insanın haysiyetinden ve insan olmasından kaynaklı bir takım hakları olduğuna dair yaklaşımının, yasal ve politik anlamda sermaye çıkarının yeniden üretimini sağlayan metafizik kabuller ve yasal formda sözleşmeye da- yalı özel mülkiyet rejiminin türevi olarak formüle edilmesinin, eme- ğin toplumsal praksisi olarak hak kavramının piyasa temelinde soğ- rulmasına teorik ufuk sağladığının altını çizerek, Duguit’in eleştirisi bağlamında, bu biçimde inşa edilmiş bir hak teorisinin reddedilmesi gerektiğini vurgulayabiliriz. 93 91 Adnan Güriz, Teorik Açıdan Mülkiyet Sorunu, Siyasal Kitabevi Yayınları, Anka- ra, 2018, s.139 vd., Rona Aybay, Genel Kamu Hukuku, Bilgi Üniversitesi Yayınla- rı, İstanbul, 2018, s. 167 vd; Raymond Wacks, Hukuk Felsefesine Kısa Bir Giriş, 8. Baskı, Çeviren: Engin Arıkan, Tekin Yayınevi, İstanbul, 2018. 92 Leon Duguit, age, s.25. 93 Age, s. 26; Cennet Uslu, Doğal Hukuk ve Doğal Haklar, İnsan Haklarının Felsefi