Türkiye Barolar Birliği Dergisi 156.Sayı

342 Sosyal Dışlanma, Sosyal İçerme ve Vatandaşlığın Dönüşümü I. Giriş Sosyal dışlanma ve bununla mücadelede sosyal içerme tartış- maları, özellikle Avrupa sosyal politikasında ve hukuk metinlerinde yer alan kavramlardandır. Sosyal dışlanma, esas olarak Avrupa sos- yal devletinin meselesi olarak 1970’lerden beri gündemdedir. Ancak sosyal dışlanma, dünyanın farklı bölgelerinde farklı şekillerde yaşan- maktadır. Sınıf altı ( underclass ), yeni yoksulluk sosyal dışlanma, yeni dünyanın sosyal problemlerini adlandırmak için kullanılırken, 1 sosyal dışlanma kavramının kökeninde yoksulluk tartışmaları olduğu söyle- nebilir. Sosyal dışlanmanın tanımlanması çoğu zaman göreli yoksullu- ğa benzese de sosyal dışlanma ve yoksulluğun eş anlamlı olmadığını vurgulamak gerekir. Sosyal dışlanma sadece bir yoksunluk durumu değildir, yoksunluğa neden olan kurumsal mekanizmaları, ilişkileri ve dav- ranışları da içeren bir süreçtir . Sosyal dışlanma yoksulluktan çok, bunu ortaya çıkaran süreçlere odaklanmıştır. 2 Bu haliyle çok boyutlu, dina- mik, ilişkisel, göreli ve süreç odaklı bir kavramdır. 3 Sosyal dışlanma ile mücadele için önerilen bir kavram olarak sos- yal içerme, çok boyutlu sosyal dışlanmanın etkilerine karşı vatandaş- ları korumak, bu etkileri azaltmak söyleminde olsa da sosyal içerme için özellikle AB düzeyinde uygulanan politikalar, T.H. Marshall’ın kavramsallaştırdığı sosyal vatandaşlığın tanımında bir değişime işaret etmektedir. Sosyal içerme için önerilen ya da uygulanan politikalar, sosyal refah devletinin haklarının erozyonuna ve vatandaş tipinin de- ğişmesine yol açmaktadır. Bu çalışmada, vatandaşlık kavramının sosyal dışlanma ile müca- delede sosyal içerme politikalarıyla nasıl değiştiği ele alınmaktadır. Öncelikle sosyal dışlanma kavramı ve bununla mücadelede önerilen 1 Hilary Silver, “Reconceptualizing Social Disadvantage: Three Paradigms of Soci- al Exclusion”, Social Exclusion: Rhetoric, Reality, Responses, ed. Gary Rodgers, Charles G. Gore, José B. Figueiredo, International Institute for Labour Studies 1995, s. 58. 2 Faruk Sapancalı, Sosyal Dışlanma, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bi- limler Fakültesi, İzmir 2003, s. 54. 3 Ruhi Saith, “Social Exclusion: the Concept and Application to Developing Count- ries”, Oxford Department of International Development, Mayıs 2001, s. 6, http:// www.qeh.ox.ac.uk/publications/wps/wpdetail?jor_id=230.