Türkiye Barolar Birliği Dergisi 156.Sayı

351 TBB Dergisi 2021 (156) Duygu HATİPOĞLU AYDIN Kökenleri itibariyle Avrupa refah devletinin kriziyle birlikte tar- tışılmaya başlanan sosyal dışlanma, üçüncü dünya da denilen, az ge- lişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde, Avrupa ya da Anglo-Sakson kullanımlarından farklı anlamlara gelebilmektedir. Ruhi Saith bunu birkaç başlık altına örnekler. Örneğin refah devletinden dışlanma halinde Avrupa refah devletlerinde zaten nüfusun çok az bir kısmı refah güvencelerinden yoksun olduğundan bir dışlanmadan söz edi- lebilmektedir. Oysa gelişmekte olan ülkelerde, refah devleti uygula- maları kural değil, çoğunlukla istisnadır. Örneğin sosyal güvencede, istihdamın ve gelirin, formel bir ilişkide kayıt altına alındığı koşullar baz alınmaktadır. Yani işçinin geliri bellidir, işveren geliri olduğu gibi bildirir, çalışanlar kayıtlıdır. Ancak gelişmekte olan ülkelerde, kayıt dışı istihdam, tarım sektöründe ve enformel sektörde kayıt dışı çalış- ma yaygındır ve formel bir işçi-işveren ilişkisi mevcut olmayabilir. Bu halde çoğunluğun dışlanması söz konusu olacaktır. Yine gelişmekte olan ülkelerde sosyal güvenlik sisteminin kapsamı da düşüktür. Bu ül- kelerde insanların sosyal güvence sisteminin dışında yer almaları baz alınarak sosyal olarak dışlandıklarının varsayıldığı durumda, nüfusun büyük çoğunluğu dışlanmış olacaktır. 37 Benzer bir durum koruyucu ve destekleyici sosyal güvenceler bakımından da geçerlidir. 38 İstihdamla ilişkili şekilde sosyal dışlanmada, rakamlar çok çarpıcı sonuçlar ortaya koymaktadır. Örneğin Hindistan’da, kadınların %92’sinin, erkeklerin %80’inin, nüfusun %83’ünün enformel sektörde çalıştığına ilişkin ve- riler mevcuttur. Burada istihdam açısından Batılı kriterler kullanılırsa, nüfusun büyük bölümünün işsiz olarak dışlanmış olduğu sonucuna varılacaktır. 39 Sosyal dışlanmayla paralel kavramlar olarak bazı refah devleti haklarından (sağlık, eğitim, barınma, su, halk sağlığı ve sosyal güven- lik), temel sosyal ve politik haklardan dışlanma, etnik kimlik, cinsiyet temelli dışlanma gibi başlıklarla birlikte, Saith, sosyal dışlanma olarak adlandırılan pek çok çalışmanın önceki çok boyutlu yoksulluk çalış- 37 Saith, “Social Exclusion: the Concept and Application to Developing Countries”, s. 6. 38 Saith, “Social Exclusion: the Concept and Application to Developing Countries”, s. 7. 39 Saith, “Social Exclusion: the Concept and Application to Developing Countries”, s. 7.