Türkiye Barolar Birliği Dergisi 156.Sayı

361 TBB Dergisi 2021 (156) Duygu HATİPOĞLU AYDIN işaret ediyordu. Nüfus artışı, işsizlik, dinden uzaklaşma, suç işleme, yoksulluk ve benzeri sorunlar, bugün sosyal dışlanma kavramının da kapsamındadır. Poggi, 19. yüzyılda toplumsal sorunların siyasal ala- nın meselesi olarak görülmediğini ve bu sorunların üç aşamada siya- sal sürece bağlandığına işaret eder. Öncelikle, toplumsal sorunların devletin gündeminde olması gerektiğini düşünen toplulukların oy hakkına kavuşması, bunun sonucu olarak vatandaşların “toplumsal” hakları olduğu düşüncesinin yaygınlaşması ve sorunların çözümü için devletin birtakım yükümlülükler altına girmesi. 78 Dolayısıyla klasik anlamıyla vatandaşlık, modern ulus devletin bir kavramı olmakla bir- likte, bu aşamaya gelene kadar anlamı değişmiş ve gelişmiştir. Ben- zer bir değişim, insan hakları tanımında da görülebilir. İnsan hakları açısından birey tanımının değişimi, insan hakları kuşakları açısından izlenebilir. 79 Bu aynı zamanda devlet ve vatandaşlar arasındaki ilişki- lerin ve bu ilişkilerdeki haklar ve yükümlülüklerin gelişim seyrini de açıklamaktadır. Kapitalizmdeki dönüşüm, vatandaşlığı da dönüştürmüştür. Özel- likle refah devletinin dağıtılması ve iktidarın merkezileşmesindeki ar- tış, demokratik hakları ve sendikal örgütlenmeyi aşındırmış, bununla birlikte küreselleşmenin hız kazanması, vatandaşlığın temelindeki söy- lemleri de krize sokmuştur. 80 Küreselleşmenin kapitalizmin işleyişinde açtığı çığır, refah devletiyle anlamını bulan sosyal vatandaşlığı da tar- tışma konusu haline getirmiştir. Sosyal vatandaşlık, Thomas Humprey Marshall’ın vatandaşlık kavramsallaştırmasındaki aşamalardan so- nuncusudur. Marshall, vatandaşlığı, İngiltere’de, 18. yüzyılda medeni haklar, 19. yüzyılda politik haklar ve 20. yüzyılda sosyal haklar olmak üzere artan şekilde bir gelişim çizgisinde tanımlar. 81 Marshall’a göre 78 Poggi, Modern Devletin Gelişimi, s. 135. 79 Zeynep Üskül Engi̇n, “Birey Kavramının Gelişimi ve İnsan Hakları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası , C. 72, S. 1 (2014), s. 201-17. 80 Hall, Held, “Yurttaşlar ve Yurttaşlık”, s. 170. Refah devletinin ve krizinin felsefi temelleri için bkz. Şebnem Gökçeoğlu Balcı, Tutunamayanlar ve Hukuk, Dost Ki- tabevi Yayınları, Ankara 2007. 81 Pierson, Modern Devlet, s. 184. Pierson’ın Marshall’ın sınıflandırmasına göre ha- zırladığı tabloya göre 18. yüzyılda medeni hakları tanımlayan prensip kişisel öz- gürlüktür ve tipik ölçütler, yargıç önüne çıkma hakkı; konuşma, düşünce ve inanç özgürlüğü; hukuki sözleşme yapma özgürlüğüdür. 19. yüzyıldaki politik hakları tanımlayan prensip politik özgürlüktür ve tipik ölçütleri oy kullanma hakkı; par- lamento reformu, milletvekili ödemeleridir. 20. yüzyıl sosyal hakları ise sosyal