Türkiye Barolar Birliği Dergisi 156.Sayı

364 Sosyal Dışlanma, Sosyal İçerme ve Vatandaşlığın Dönüşümü V. Sosyal İçerme ve Vatandaşlıktaki Dönüşüm Sosyal dışlanma bir yönüyle “yurttaşlık haklarından yoksunluk” olarak tanımlanabilir. 97 Sapancalı, sosyal dışlanmanın sosyal haklar- dan yoksunlukla ilişkili olduğunu belirtir. Ona göre sosyal haklar statü yerine eşit taraflar arasında bağıtlanmış sözleşmenin, ücretin belirlen- mesinde piyasa mekanizması yerine kamu müdahalesinin ve sözleşme serbestisi yerine insan haklarını korumanın konulması anlamına gelir ve bu bağlamda sosyal dışlanma sosyal refah devletinin gerilemesi- nin bir sonucudur. 98 Sosyal vatandaşlığın, diğer vatandaşlık haklarının kullanımında kilit nokta olması bakımından, sosyal dışlanma sadece sosyal haklar açısından değil, medeni ve politik hakların kullanımında da problemler yaratmaktadır. Sosyal refah devletinin krizi ise, refah toplumunun vatandaşlık biçimini değiştirmektedir. 90’larla birlikte, modern Batı toplumlarının refah devleti, dışta küreselleşme ve AB en- tegrasyonu, içte Avrupa toplumlarının değişen toplumsal yapısı gibi sebeplerle, yeni meselelerle yüz yüze kalmıştır. Artan işsizlik oranları, kadınların işgücüne katılımı, artan göç, yaşlı nüfusun artması ve istih- damda esneklik, bu meseleleri etkilemiştir. Yeniden dağıtımda dev- letin rolünü sorgulayan neo-liberal düşünceler güç kazanmış ve pek çok Avrupa refah devleti bu yeni durumlara çözüm bulmak sorunuyla karşı karşıya kalmıştır. 99 Fordist dönemde, tam istihdama dayalı, çalışma, işsizlik, emekli- lik, hastalık dönemlerini kapsayan sosyal haklara sahip erkeğin evin reisi olduğu ve kadınların vatandaşlık statüsünün istihdamdan ya da kocalarından kaynaklanan şekilde dolaylı olduğu bir vatandaşlık tanımının olduğu söylenebilir. 100 Post-Fordist hizmet toplumuna ge- çişte, vatandaşlığın pasif inşasından aktif vatandaşlığa doğru bir geli- şim olduğu söylenebilir. Burada hakların kendisine devlet tarafından “bahşedildiği” pasif vatandaş yerine, özerk, kendinden sorumlu, aşırı mobil ve esnek bir bireye dönüşüm söz konusudur. 101 97 Sapancalı, Sosyal Dışlanma, s. 31. 98 Sapancalı, Sosyal Dışlanma, s. 35. 99 Per H. Jensen, Birgit Pfau-Effinger, “‘Active’ citizenship: the new face of welfare”, The Changing Face of Welfare, Policy Press, Bristol 2005, s. 1. 100 Birgit Pfau-Effinger, “New forms of citizenship and social integration in European societies”, The Changing Face of Welfare, Policy Press, Bristol 2005, s. 189. 101 Jensen, Pfau-Effinger, “‘Active’ citizenship: the new face of welfare”, s. 7.