Türkiye Barolar Birliği Dergisi 156.Sayı

366 Sosyal Dışlanma, Sosyal İçerme ve Vatandaşlığın Dönüşümü Öte yandan emek piyasasında kalmaya bağlı bir sosyal destek programı, yeni işler açmak için yaşlı işçilerin, çalışma hayatından er- ken çıkması gerekliliği yaratır ve erken emekliliğe zorlananların dış- lanmasına çözüm olmamaktadır. Erken emeklilik de sosyal dışlanma- ya ve marjinalleşmeye yol açabilen bir durumdur. Refah yardımlarının çalışmaya bağlanması, liberal refah devleti sistemini, istihdam piyasa- sından çıkanlar için daha az avantajlı hale getirmektedir. Yaşlı işçilerin iş piyasasından dışlanması sosyal haklarından mahrum kalmalarına yol açmaktadır. 106 Benzer bir durum farklı sebeplerle istihdama katıla- mayanlar için de geçerlidir. Bireyselleşme yeni dönemin kilit kavramı olarak öne çıkmaktadır. Elbette bunun da avantajları ve dezavantajları mevcuttur. Bireysel- leşmenin insanların bencil olmaları anlamına değil, kendi kimlikleri, kendi hayatları ve kendi sosyal ağları üzerinde tercih hakkına sahip olmaları anlamına geldiğini belirtmek gerekir. Öte yandan bu sade- ce bir seçenek değil aynı zamanda bir mecburiyettir. 107 Bireyselleşme sürecine kadınların statüsü üzerinden bakıldığında, post-fordist dö- nemde kadınların rolleri ve vatandaşlık ilişkisinde dolaylı pozisyon- ları değişmeye başlamıştır. Kadınlar ücretli emeğe dahil oldukça bi- reyselleşmişler ve emek piyasası aracılığıyla aktif vatandaşlar haline gelmişlerdir. Daha önceden aile üyesi olarak sahip oldukları sosyal haklar şahsileşmiş ve eski önemini yitirmiştir. Elbette bunda, kamu- sal bakım hizmetlerinin genişlemesinin de etkisi vardır. Bakım emeği daha görünür ve para ödenir hale gelmiştir. Kadınların bağımlılıktan kurtarılması politikası, kadınların özerk, aktif vatandaşlar olarak rol- lerini güçlendirmeye katkı sağlamıştır. 108 Bu, aynı zamanda kadınlara yeni işler yaratmış ve çalışan özne rollerini güçlendirmiştir. Diğer yan- dan da kamusal bakım hizmetlerinin yetersizliği ve kadınların emek piyasasındaki marjinal konumları hala geçerlidir. Bu noktada, tüm bu gelişmelerin “çalışan vatandaş ve bakım veren devlet” ilişkisinde yeni durumların ortaya çıkmasına sebep olduğunu hem çalışan hem ba- 106 Jorgen Goul Andersen, Anne-Marie Guillemard, “Conclusion: policy change, wel- fare regimes and active citizenship”, The Changing Face of Welfare, Policy Press, Bristol 2005, s. 266-67. 107 Andersen, Guillemard, “Conclusion: policy change, welfare regimes and active citizenship”, s. 259. 108 Pfau-Effinger, “New forms of citizenship and social integration in European soci- eties”, s. 190.