Türkiye Barolar Birliği Dergisi 156.Sayı

379 TBB Dergisi 2021 (156) Emre ŞİMŞEK Hukuk bir özne kurgusu olarak vücut bulmaktadır. 11 Ancak bu özne oluş, farklı bakış açılarına göre değerlendirilebilecektir. Günü- müzde özneliğin genişleyen bir yapıda farklı öznelik tipleri doğurdu- ğu görülmektedir. Latin Amerika’da bir orangutana insan haklarının tanınması neticesinde, korumakla yükümlü olunan hukuk nesnesinin, özneliğe geçişi ile hukuk sisteminin kendisini nasıl ve hangi araçlarla yenileyebileceği görülebilecektir. 12 Benzer bir özneleşme yapay zekaya dayalı olarak geliştirilen, sibernetik yazılımlarla ortaya çıkacak ürünle- rin hukuki öznelerine dair tartışmaları da beraberinde getirmektedir. 13 Hukuk özneliğinin dönüşümü ve hakların daha sıkı korunması açısından insan dışı ( non-human ) varlıkların, objelerin ve hukuki ola- rak var edilmiş mekanizmaların öznellik tanımları ve hangi konum- larda nesne olarak ele alındıkları doğru tespit edilmelidir. Hukuki kişi, yasanın temel birimini meydana getiren ve onun kapasitesini ortaya koyan, hukuki soyutlamanın vücut bulmuş halini ifade etmektedir. 14 Hukuki öznelik kapsam itibariyle hukuki kişilikten daha geniş bir ala- nı kaplamaktadır. Hukuki kişilik egemenin hukuk içerisinde tanımla- dığı ve yasalarla tabi kıldığı bir alandayken, hukuki özne bundan öte “potansiyeli” olan hukuk kişilerini de içermektedir. 15 2. Akışkan-Endişeli Hukuk Öznesi Hukuk devletinin ideal haliyle hukuk öznelerinin kendilerini gü- vende hissedebilecekleri bir alan yaratamaması ve krizin/krizlerin neden olduğu belirsizliklerin bu ideal tarafından daha da belirsiz bir konuma getirilmesi nedeniyle, özne giderek endişeli ve kaygılı bir hale bürünmüştür. Günümüzde hukuk öznesinin endişesi giderek artan ekonomik, hukuki, politik ve sosyal yaşam alanındaki belirsizliklerle 11 Gökçe Çataloluk , “Hukuk Çalışmaya Devam Etmeli miyiz? Sistemik Bir Analiz” , Hukuk Kuramı, C. 5, S. 1, Ocak- Nisan 2018, s.13. 12 Çataloluk, 2018, s. 14. 13 Bu konu hakkında ayrıntılı bilgi için Bkz. Solum, Lawrance B, “Legal Personhood for Artificial Intelligences”, North Carolina Law Review , Vol. 70, Issue 4 (April 1992), ss. 1231-1288. 14 Ngaire Naffine, Law’s Meaning of Life Philosophy, Religion, Darwin and the Le- gal Person, Hart Publishing c/o International Specialized Book Services, North America (US and Canada), 2009, s. 2. 15 Emre Şimşek, “Hukuk Öznesi Olarak Sivil Toplum”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, 2020, ss. 11-12.