Türkiye Barolar Birliği Dergisi 156.Sayı

387 TBB Dergisi 2021 (156) Emre ŞİMŞEK unsurların tamamlanmasıyla vücut bulup bulamayacağı tartışması görülmektedir. Şekli hukuk teorisinde, hukukun şekli unsurlarının ta- mamlanarak yetkili bir organ tarafından çıkarılması söz konusudur. Şekli hukuk anlayışında hukukun iyi veya kötü olması gibi bir nitelik değerlendirmesi söz konusu değildir. Maddi hukuk anlayışında hu- kuk yalnızca bu şekli unsurların varlığıyla yetinmeyerek, hukukun in- sanı temele alması ve hukukun üstünlüğü gibi unsurların öncelenerek ilgili teorinin geliştirildiği görülmektedir ve maddi hukuk açısından hangi hakların hukukun konusu olması gerekliliği üzerine tartışmalar yürütülmektedir. 35 Ancak bu bakımdan geliştirilen hukuk devleti anla- yışının günümüzdeki durağanlığı mevcut krizlerin yönetimi açısından hukuku yeterince aktive edememektedir. Bu durumun esaslı nedeni, hukuk devleti anlayışındaki temelde bağlı olunan ilke ve kuralların sahasının genişleyen belirsizliklere bir yanıt verememesidir. Hukuk devleti miti kendi varlık alanında yaşadığı belirsizliği ve durağanlı- ğı, kriz dönemlerinde insanların yaşadığı belirsizlikleri daha derinden hissetmelerine neden olarak genişletmektedir. Böylece, hukuk devleti belirsizliği, insanların yüzüne vuran bir gerçekliği, daha sert ve derin- den hissetmelerine sebebiyet vermektedir. Başka bir açıdan hukuk devleti/hukukun üstünlüğü kavramı gü- nümüzde kullanışsız motto/klişe bir söylem olarak hukuk sahasında yer almaktadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde kavramın içerisinin boşaltıldığı görülebilecektir. Ana akım neo-liberal veya liberal iktisat yaklaşımlarında hukuk devleti kavramının endüstrisiyle karşılaşıl- maktadır. Demokrasi veya insan hakları odaklı hukuk devleti söylem- lerinde yalın ve tutarsız bir şekilde kavramın içeriğinden uzaklaştığı da başka bir değerlendirme konusudur. 36 Esasında hukuk devleti anlayışı ele alınırken, dünyanın neresinde olursa olsun o coğrafyanın kendine özgü unsurları, farklı tarihi süreçler, kültürel şartlar ve değerler san- ki ortak bir “değer havuzu” gibi bu mefhum üzerinde birleştirilmeye çalışılmaktadır. Ancak kavramın kapsayıcılığı yine bölgesel ve hukuk tiplerine göre farklılıklar göstermektedir. Bu açıdan hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü kavramı bir teknolojik gelişme şeklinde ele alındı- 35 Brian Z. Tamanaha, On the Rule of Law History Politics Theory, Cambridge Uni- versity Press, Newyork, 2004a, s. 91-101. 36 Martin Krygier, “The Rule of Law: Pasts, Presents and Two Possible Futures”, The Annual Review of Law and Social Science , 2012, s. 18-19.