388 5RPa +XkXkXna *|UH 6RUXPOXOXk gOoWOHUL øoHULVLndH ,PSHUÕWÕa’nÕn <HUL la lex Aquilia’dan doğan davayı açabileceği gibi; ius civile16 tarafından tanınmış bir hak mevcut değilse bir praetor davası’nın (actio in factum conceptae17) açılması da mümkündür.18 Konuya ilişkin metinlerden biri aşağıdaki gibidir: D.9.2.27.34: Ulpianus libro 18 ad edictum Si quis servum conductum ad mulum regendum commendaverit ei mulum ille ad pollicem suum eum alligaverit de loro et mulus eruperit sic, ut et pollicem avelleret servo et se praecipitaret, Mela scribit, si pro perito imperitus locatus sit, ex conducto agendum cum domino ob mulum ruptum vel debilitatum, sed si ictu aut terrore mulus turbatus sit, tum dominum eius, id est muli, et servi cum eo qui turbavit habiturum legis Aquiliae actionem. Mihi autem videtur et eo casu, quo ex locato actio est, competere etiam Aquiliae. (Bu latince metnin türkçe çevirisi takip eden paragrafta yer almaktadır. Çeviri kaynakçada belirtilmiş olan The Digest of Justinian isimli eserin Alan Watson tarafından yapılan İngilizce çevirisinden yararlanılarak tarafımızca mealen yapılmıştır. Çalışmamızın bazı kısımlarında ise latince metinlerin çevirisi tırnak içinde gösterilmiştir. Bunun sebebi ise, bu çevirilerin atıf yapılan yazar tarafından mealen değil doğrudan doğruya Latince metinlerden yararlanılarak yapılmış olmasıdır.) Hukukçu Mela tarafından ele alınan bu meselede, bir katırı gütmekle görevlendirilen kölenin, dizginini parmağına bağladığı hayvanın kontrolünü kaybetmesi üzerine köle ve hayvanın yaralandığı anlaşılmaktadır. Hukukçu, hayvan gütme konusunda tecrübeli (pro perito imperitus) bir köle yerine tecrübesiz bir köle görevlendirilmişse, kölenin malikine karşı sözleşmeden doğan sorumluluğu sebebiyle dava açılabileceğini belirtmektedir. Ancak hukukçu bu aşamada katırın malikinin, lex Aquilia sebebiyle de dava açabileceğinden söz etmemekte ve açıklamalarına varsayıma dayanan bir değerlendirme yaparak devam etmektedir. Buna göre, kölenin katırın kontrolünü kaybetmesine, 16 Ius Civile:Roma vatandaşlarına ait özel hukuka verilen isim olan ius civile, eski vatandaşlar hukukunu, praetor hukukunu (ius honorarium) ve evrensel hukuku (ius gentium) içermekteydi. 17 Actiones in factum conceptae: Ius civile tarafından tanınmış bir hakka dayanmadığı için ius civile’ye göre davası olmayan, fakat praetor’un korunmasını hakkaniyete uygun bulduğu için formula’nın intentio kısmına dâhil ettiği bir olguya dayanan praetor davaları. Umur, Lügat. 18 Martin, syf. 109-111.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1