321 TBB Dergisi 2022 (158) Merve ALTINBAŞ eşya ve yolcu taşımacılığı yapılan Fırat ve Dicle’de, bu tarihten sonra buharlı gemiler hizmet vermeye başlamıştır.12 Dicle nehrinin debisi her mevsim taşımacılığa izin verirken, Fırat nehrinin debisindeki değişkenlik ve nehir yatağındaki taşların vasıtalara zarar verdiği bilinmektedir.13 Osmanlı Devleti’nde taşımacılık uzun mesafelerde yük gemileriyle, kısa mesafelerde kayıklarla gerçekleştirilmiştir. Kayıklar, belirli bölgeler arasında tarifeli seferler yapmanın yanı sıra büyük gemilerin yanaşabileceği iskelelerin olmaması ve karaya oturma riskleri sebebiyle açıkta bekleyen gemilerden kıyıya transferlere de aracılık etmişlerdir.14 Ulaşımda temel araçlar olan gemi ve kayıklar, kapasite ve özelliklerine göre farklı isimlerle anılmışlardır. Gemi yapım tekniğindeki ilerlemelere göre kürekli gemiler, yelkenli gemiler ve buharlı gemiler dönemi olmak üzere üç döneme ayrılan Osmanlı denizciliği15, ulaşımda da bu ilerlemeye paralel bir seyir izlemiştir.16 Osmanlı yolcu taşımacılığında kullanılan taşıtlar incelendiğinde sandal, piyade, pazar kayığı ve pereme gibi kayık türlerine rastlanmaktadır.17 Güvertesi olmayan ve kürekli bir kayık türü olan sandallar, Şirket-i Hayriye vapurlarına kadar İstanbul’un iki yakası arasında ulaşımı sağlamışlardır.18 Yolcu taşıma amacına hizmet eden ve kürek gücü ile hareket eden piyadeler, Boğaz ve Haliç kıyılarında etkin kullanılmışlardır.19 Yelken takılması yasak olan pazar kayıkları ise elli ila altmış kişilik kapasitelerle yolcu taşımacılığında kullanılmış; şahıslar veya vakıflar tarafından çalıştırılmıştır.20 XVI. ve XVII. yüzyıllarda daha çok tercih edilen ulaşım araçlarından olan peremeler, deniz taşıtlarında makine kullanımının başlaması ile kürek ve yelken dona12 Öğün/Başı, s. 87; Duran, s. 642. 13 Öğün/Başı, s. 84. 14 Eser Tutel, Seyr-i Sefain Öncesi ve Sonrası, İletişim Yayınları, İstanbul 1997, s. 200; Türk Denizcilik Tarihi, Ed. İdris Bostan/Salih Özbaran/Zeki Arıkan, Lütfü Sancar, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, İstanbul 2009, C. 1, s. 334. 15 Türk Denizcilik Tarihi, C. 1, s. 269. 16 Duran, s. 636. 17 Donanma, taşımacılık ve ulaşımda kullanılan tüm kayık ve gemi türleri için bkz. Beydiz, s. 44. 18 Duran, s. 641; Beydiz, s. 47. 19 Duran, s. 641; Beydiz, s. 49. 20 Duran, s. 641; Beydiz, s. 51.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1