322 Ticaret-i Bahriye Kanunnâme-i Hümayûn Hükümlerinde Yolculara İlişkin Düzenlemeler nımlarını kaybetmişlerdir.21 Kürekli ve yelkenli gemi dönemini izleyen üçüncü dönemde ise makine gücü devreye girmiştir. Osmanlı denizciliğinde yolcu taşımada kullanılan makine aksamlı gemiler ise istimbotlar ve vapurlardır.22 İlk başlarda buhar gücü ile çalışmalarından dolayı buğ gemisi olarak da anılan gemiler, daha sonra kömür ve motorin ile işlemişlerdir.23 Ulaşımın sağlanmasında etkin rol oynayan kayıkçılar, denetime tabi tutulmanın yanı sıra, düzen içerisinde çalışmışlardır. Bir esnaf teşkilatı şeklinde örgütlenen kayıkçıların başında kayıkçılar kethüdası yer almış ve düzenin sağlanmasında önemli görevler üstlenmiştir.24 İskelelerdeki esnaf ve kayıklar kayıt altında tutulmuştur.25 Her bir kayıkçı, kendi bölgesinde ve önceden belirlenmiş olan nöbet usulüne göre görev yapmıştır. Kayıkların cinsine göre alabilecekleri yolcu sayısı ve yolculardan alınacak ücretlere ilişkin düzenlemeler yapıldığı da yine dönemin mahkeme kayıtlarında yer alan fermanlardan anlaşılmaktadır.26 Buharlı gemilerin Osmanlı sularında kullanılmaya başlanması ile birlikte kısa zamanda hareketlilik kazanan ve yabancı şirketler tarafından verilen ulaşım hizmetleri Karadeniz, Marmara ve Ege hatları üzerinden gerçekleştirilmeye başlanmıştır.27 Artan yolcu sayısı ile 21 Beydiz, s. 58. 22 Beydiz, s. 72. 23 Osman Nuri, “İstanbul’da Vesait-i Nakliye Şirket ve İdareleri”, Şehremaneti Mecmuası, İstanbul 1341, S. 1, s. 275; Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1993, C. 1, s. 245. 24 Kumkapı- Samatya iskelesi kayıkçılarının taşıyabilecekleri azami yolcu sayısının on iki olarak belirlenmiş olmasına rağmen bu sayıya uymayan esnafın bulunduğu ve kayıkların fazla yolcu sebebiyle batma tehlikelerinin bulunduğuna ilişkin ilgili iskele kethüdaların beyanlarına dair ilam hakkında bkz., İstanbul Kadı Sicilleri: İstanbul Mahkemesi 24 Numaralı Sicil, Ed. Coşkun Yılmaz, TDV Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, İstanbul 2010, C. 21, s. 99. 25 İstanbul iskelelerindeki toplam kayık sayısı ile bu kayıklarda çalışan kişilerin ve kayık sahiplerinin isimlerinin kaydedilmesi gerektiğine dair buyruldu için bkz. İstanbul Kadı Sicilleri: İstanbul Mahkemesi 24 Numaralı Sicil, s. 429, Buyruldu hükmü gereği Langa Yenikapısı, Samatya, Bahçekapısı, Balıkpazarı, Balat iskelelerinde kayıtlı kayıkçıların listesi için bkz. İstanbul Kadı Sicilleri: İstanbul Mahkemesi 24 Numaralı Sicil, s. 230-236. 26 Beşiktaş ve Ortaköy iskelelerinde kayıtlı kayıkçı esnafının alabileceği yolcu sayısı ve ücrete ilişkin bkz. İstanbul Kadı Sicilleri: İstanbul Mahkemesi 24 Numaralı Sicil, s. 140; İstanbul ve Üsküdar arasındaki yolcu nakline ilişkin ücret tarifesi için bkz. İstanbul Kadı Sicilleri: Üsküdar Mahkemesi 26 Numaralı Sicil, Ed. Coşkun Yılmaz, TDV Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, İstanbul 2010, C. 7, s. 450. 27 Duran, s. 637. Şirket tarifeleri ve ücretler için ayrıca bkz. Osman Nuri, s. 278 vd.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1