57 TBB Dergisi 2022 (159) Tijen DÜNDAR SEZER çilme hakkının 21. yüzyılda verildiği ülkeler ise Bahreyn (2002), Katar (2003), Kuveyt (2005), Birleşik Arap Emirlikleri (2005)’dir.20 Türkiye’de parlamento seçimlerinde kadınlara seçme-seçilme hakkı 1934 yılında verilmiştir ki -yukarıda belirtildiği gibi- pek çok Avrupa ülkesinde dahi bu tarihte söz konusu haklar garanti edilmemişti.21 Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınmasına ilişkin uluslararası belgelere baktığımızda, ilk olarak 1948 tarihli Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin22 (İHEB) 21. maddesi karşımıza çıkmaktadır. İlgili madde uyarınca: “Herkes doğrudan veya serbestçe seçilmiş temsilciler aracılığıyla ülkesinin yönetimine katılma hakkına sahiptir… Halkın iradesi hükümet iradesinin temelidir. Bu irade, gizli veya serbestliği sağlayacak benzeri bir yöntemle genel ve eşit oy verme yoluyla yapılacak ve belirli aralıklarla tekrarlanacak dürüst seçimlerle belirlenir”. Dünyada 1948 tarihinde pek çok ülkede kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınmamış iken Bildiri’nin genel oy ilkesine yer vermesi önemli bir gelişmedir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) ek, 1952 tarihli ve 1954 tarihinde yürürlüğe giren, 1 no’lu Protokol’ün 3. maddesi ile parlamento seçimlerinde serbest seçimler garanti edilmektedir.23 Genel oy hakkının 3. maddede yer alması, Sözleşme’nin yapım aşamasında olduğu gibi24, Protokol’un yapım aşamasında da itirazla karşılaşmıştır.25 20 ht tps : //da t a . ipu . org/compare? f i e ld=count ry%3Af i e ld_s t and_ for_ election%3Afield_right_to_vote#map, 01.12.2021. 21 8 Şubat 1935’te yapılan ilk genel seçimlerde seçilen 399 vekilden on yedisi kadındı. 22 İHEB her ne kadar hukuki nitelik olarak bir bildiri olsa da bugün uluslararası teamül hukukundan sayılması gerektiği ve hukuksal bağlayıcılık kazandığı da savunulmaktadır. Bkz. Rona Aybay, Açıklamalı İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, TBB Yay: 113, İHAUM Dizisi: 7, Ankara- 2006, s. 7. 23 Ek 1 no’lu protokol, md. 3: “Yuksek Sozlesmeci Taraflar, yasama organının secilmesinde halkın kanaatlerinin ozgurce acıklanmasını saglayacak sartlar icinde makul aralıklarla gizli oyla serbest secimler yapmayı taahhut ederler.” 24 AİHS’nin ilk taslağında Sözleşme metninin 3. maddesinde genel oya dayanan serbest seçimlerin yapılması öngörülmekteydi. Ancak özellikle genel oy ilkesi açısından başta Birleşik Krallık olmak üzere farklı devletler tarafından itiraz edilen hüküm, Sözleşme metninde yer almamıştır. Genel oy ilkesine itiraz edilmesinin sebebi, devletlerin ulusal hukuklarında bazı kategorilerdeki kişilere oy hakkını tanımamış olmalarıydı. Birleşik Krallık tarafından hükme itiraz edilmesinin en önemli sebebi ise, kolonilerin bu maddenin bazı koşullarını sağlayamayacak olmasıydı. Bkz. https://echr.coe.int/Documents/Speech_20200918_Grozev_Conference_70_years_Convention_ENG.pdf.; https://publications.parliament.uk/ pa/jt201314/jtselect/jtdraftvoting/103/10306.htm, 01.12.2021. 25 https://echr.coe.int/Documents/Speech_20200918_Grozev_Conference_70_ye-
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1