63 TBB Dergisi 2022 (159) Tijen DÜNDAR SEZER ğunda, Anayasa ve/veya yasayla,55 aday listelerinde ya da seçim çevrelerindeki adaylıkların toplamında belirli bir oranda kadın (ya da bir cinsiyetten) aday olması öngörülür.56 Bu kota çeşidinde Anayasa ve/veya yasa ile57 kotaya ilişkin düzenleme yapılması söz konusudur.58 Bu bağlamda, açık anayasal düzenlemeye paralel olarak yasa çıkaran ülkeler olduğu gibi, anayasal düzenleme olmadan kotalara ilişkin yasaları bulunan ülkeler de bulunmaktadır.59 Hukuki düzenleme ile getirilen aday kotaları kapsamında açık anayasal düzenlemesi bulunup da henüz yasa çıkartmamış tek ülke Kazakistan’dır.60 Anayasa ve/veya yasa ile parlamento içindeki en az bir Meclis için aday kotası öngören ülke sayısı altmış ikidir.61 Hukuki düzenleme ile getirilen aday kotalarının kabul edilmesinde Latin Amerika ülkeleri öncü olmuştur. Kotalara ilişkin ilk düzenleme yapan ülke Arjantin’dir. Arjantin’de 1990 öncesi yaklaşık yüzde altı olan kadın temsil oranı, 1991 de yasal kotaların benimsenmesinin ardından 1995’te yüzde yirmi beşe, 2005’te yüzde otuza, 2007’de yüzde kırka, 2022’de yüzde kırk dörde çıkmıştır.62 Bu kota çeşidine yer veren ülkelerin dünya genelindeki kadın temsilci oranı yüzde 28,7’dir.63 55 Freidenvall/Dahlerup, Quota Systems, s. 8, 12. 56 Dahlerup/Hilal/Kalandadze/Kandawasvika Nhundu, s. 23; Freidenvall/Dahlerup, Quota Systems, s. 13. 57 Dahlerup/Freidenvall, Gender Quotas, s. 29, 31; Freidenvall/Dahlerup, Quota Systems, s. 8, 12. 58 Freidenvall/Dahlerup, Quota Systems, s. 12; Dahlerup/Hilal/Kalandadze/Kandawasvika Nhundu, s. 23. 59 Örneğin; Arjantin, Ekvator Cumhuriyeti, Meksika, Nikaragua, Sırbistan, Güney Sudan, Tunus ve Fransa’da hem anayasal hem de yasal düzenleme bulunmakta; Arnavutluk, Ermenistan, Belçika, Bolivya, Bosna Hersek, Brezilya, Burkino Faso, Costa Rika, Endonezya, İrlanda, Karadağ, Moldova, Panama, Polonya, Uruguay, Venezuela, İspanya'da ise sadece yasal düzenleme bulunmaktadır. 60 https://www.idea.int/data-tools/data/gender-quotas/country-view/167/35, 04.01.2022 61 https://www.idea.int/data-tools/data/gender-quotas/legislative-overview, 03.01.2022. 62 Dahlerup/Freidenvall, Gender Quotas, s. 40. Arjantin’de kotalara ilişkin yapılan yasal düzenlemenin ardından, yasanın Anayasaya uygunluğu konusunda tartışmalar yaşanmış ve son tahlilde 1994 yılında Anayasa değişikliği yapılmıştır. Arjantin’de hem parti listelerinde kadınların yüzde otuz oranında seçilmelerini sağlamak amacıyla kotaya yer vermeleri öngörülmekte hem de bu şartı sağlamayan siyasi partilerin listelerinin onaylanmamasına ilişkin yaptırım bulunmaktadır. 63 https://www.idea.int/data-tools/data/gender-quotas/legislative-overview, 03.01.2022.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1