6 Güçlü Yürütme Organının Egemen Olduğu Afrika Başkanlık Sistemleri ve Nijerya Örneği 1990’lı yılların başında Afrika kıtasında egemen olan demokratik reform dalgasına karşın başkanlık sistemini benimseyen çoğu ülkede, güçlü bir yürütme organını ve baskın bir başkanı mümkün kılan anayasal çerçeve ve ilkeler sabit kalmıştır. Kenya, Kamerun, Zambiya ve Angola başta olmak üzere birçok Afrika ülkesinde, “büyük şefler/ adamlar demokrasisi (big men democracy)” şeklinde adlandırılan, tek ya da baskın parti iktidarıyla beraber gücün başkanda toplandığı yönetim biçimleri ortaya çıkmıştır. Siyasi iktidarın merkeziyetçi şekilde, tek elde toplandığı bu gibi sistemlerde anayasalarca devlet başkanlarına tanınan yetkilerin yasama organını ciddi biçimde zayıflattığı ve hatta kimi hâllerde istifa etseler dâhi başkanlarının siyasi gücünü sürdürmesine olanak tanıdığı siyaset bilimcileri tarafından ileri sürülmektedir.7 Çalışmanın bu bölümünde, Afrika ülkelerince benimsenmiş başkanlık sistemlerinin genel yapısından ve bu yapının uygulamada ortaya çıkardığı, “büyük şefler demokrasisi” adı verilen siyasi konjonktürden genel hatlarıyla bahsedilecek; bu doğrultuda, hükümet sistemlerince şekillendirilen seçim sistemleri ile devlet organlarının niteliklerinden de kısaca söz edilecektir. B. AFRİKA BAŞKANLIK SİSTEMLERİNİN GENEL YAPISI 1. Afrika’da Güçlü Yürütme Organını Ortaya Çıkaran Temel Etmenler Afrika devletlerinde, diğer kuvvetlere kıyasla yürütme organının aşırı güçlenerek egemen hâle geldiği başkanlık sistemlerinin ortaya çıkmasının temel nedeninin, Afrika siyasi kültüründe hâlihazırda var olan “kabile şefine itaat” geleneği olduğu haklı şekilde ileri sürülebilecekse de bu husus tek başına, başkanlık sisteminin Afrika’daki yapısını açıklamak için kâfi değildir. Zira başta sömürgecilik altında geçirdikleri uzun seneler olmak üzere diğer birçok siyasi ve sosyokültürel etmen, Afrika devletlerinin hükümet sistemlerinin gelişiminde önemli roller üstlenmiştir.8 7 Oda van Cranenburgh, “‘Big Men’ Rule: Presidential Power, Regime Type and Democracy in 30 African Countries”, Democratization, C. 15, S. 5, s. 952-953; Blondel, Presidential Republic, s. 169. 8 Özsoy Boyunsuz, s. 98.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1