242 +XkXk 'HYOHWL 2OJXVXnXn (VkL da÷OaUdakL .|kHnOHUL şabilmektedir. İnsanlık tarihi, bunun deneyimlendiği devlet yönetimi yaklaşımları ile örülüdür. Hukuk devleti olgusu, klasik dönemlerden modern zamanlara doğru diğer adalet kuramları ile benzer izdüşümdeki süreçlerden geçmiştir. Aristoteles’in tabiriyle zoon politikon olarak kaçınılmaz biçimde sosyalleşen ve toplu halde yaşamaya başlayan insanoğlu henüz ilkel yaşam tecrübelerinde dahi can ve mal güvenliğini teminat altına almayı amaçlamıştır. Bu ihtiyaca matuf muhtelif kurallar, zamanla bir normlar sistemine dönüştürülerek devlet yapısı içerisinde toplumsal düzen sağlanmak istenmiştir. Tarihsel süreçte devlet anlayışındaki bozulmalar ile bu kurallar kimi imtiyazlı sınıflara hizmet etmişse de sonrasında onlara direnen kitleler, bu ayrıcalıkları bertaraf edebilmiştir. I. HUKUK DEVLETİNİN KADİM DÖNEMLERDEKİ YERİ Modern bir kavram olan hukuk devletinin olgusal anlamda geçmişini, iki bin yılı aşkın bir süre öncesine kadar götürmek mümkündür. Bilinen ve aktarılan tarihsel gerçekler ışığında Antik Yunan’ın kent devletinden Yeni Çağ’da ortaya çıkan modern devlete kadarki süreçte hukuk devletinin bugün kabul görmüş temel ve biçimsel unsurlarına1 dair izleri ile karşılaşılmaktadır. Hukuk devletinin düşünsel ve kuramsal köklerinde kadim uygarlıkların eski çağlardaki düşünce ve uygulamalarının ortaya çıkardığı tarihsel tecrübenin etkin olduğu görülmektedir. Bu nedenle, modern dünyada kamu hukukunun temel kuramlarından biri olan bu olgunun bahsi geçen dönemlerdeki yerine kronolojik sırası ile değinilmelidir. A. ANTİK YUNAN Antik Yunan’da devlet anlayışı, ataerkil krallık ile zengin bir azınlığın üstünlüğüne dayanmaktadır.2 Egemenlik düşüncesi, site denen 1 Modern dönemlere özgülenen hukuk devletinin unsurları, biçimsel ve maddi yaklaşımlarla açıklanmaktadır. Bu belirlemeler ekseninde modern anlamıyla hukuk devleti, siyasal sistemini hukukun üstünlüğü ile temellendiren, evrensel hukuk ilkelerini kabullenen, yasalara göre hareket eden, bağımsız ve tarafsız yargı gücü ile demokrasiye ve adalate dayanan bir kamu düzenini hedefleyen, temel hak ve özgürlüklerin temin edildiği devlettir. Selim Misafir, “Modern Zamanlarda Hukuk Devleti Olgusu”, Yargıtay Dergisi, 2022, C. 48, S. 3, s. 815. 2 İlhan F. Akın, Devlet Doktrinleri, 2. baskı, Beta Yayınları, 2013, s. 1.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1