156 Statüden Sözleşmeye, Sözleşmeden İsteme Hukuk Biçiminin Dönüşümü GİRİŞ Modern toplumda, hukuki ilişkinin yaygınlığı ve kapitalist toplumsal ilişkinin yeniden üretilmesi için taşıdığı önem o seviyededir ki Althusser, kilisenin feodal toplumda üstlendiği rolü hatırlatarak feodalizmin ideolojisinin din ideolojisi olmasına koşut olarak kapitalizmin ideolojisinin hukuk ideolojisi olduğunu saptar.1 Bu saptama, bir yandan hukukun layıkıyla kavranmasının gerekliliğine (toplumsal ilişkilerdeki yaygın konumu sebebiyle) diğer yandan bu çabanın, (hukukun ideolojik karakteri sebebiyle) pek çok zorluk barındırdığına işaret eder. Temel haklar sistematiği içerisinde mülkiyet hakkı etrafında örülen “özgürlük”ler kapitalist toplumun ve onun güvencesi olarak sunulan hukukun ayırt edici niteliği olduğu kadar meşruiyet kaynağıdır da. Ne var ki insanlar arası ilişkiyi malikler2 arası ilişkiye dönüştüren iddia edildiği gibi “özgürlük” değil “sözleşmeye bağlılık”tır. Tekil bir hukuki işlem olmanın ötesinde, hukukun bir toplumsal norm olarak kavranması bakımından sözleşmenin önemine işaret eden Henry Sumner Maine, hukuk literatüründe, ülkemizde değilse bile,3 kayda değer bir yere sahiptir.4 1860 tarihli Antik Hukuk adlı kitabında, Maine, modern hukuk öncesinde bireylerin belirli statüler içine doğduklarını ve kendi iradeleriyle bu statüleri değiştirmelerinin mümkün olmadığını; ilkel toplumların birbirlerine statü ile bağlı, mülkiyeti ortaklaşa kullanan ailelerden oluştuğunu; ailedeki en yaşlı erkeğin sözünün aile üyeleri1 Louis Althusser, Filozof Olmayanlar İçin Felsefeye Giriş, Can Yayınları, İstanbul, 2020, s.179. 2 Toplumun büyük çoğunluğunun yalnızca çalışma gücü (emek-gücü) sahibi olması, burada bahsedilen malikler arası ilişkiyi olumsuzlamaz; bilakis onun yeniden ve yeniden üretilmesinin koşuludur. 3 Dilimizde hukukun evrimine (Maine) ilişkin yapılan tek çalışma, Fehmiye Ceren Akçabay’ın yüksek lisans tezidir. Ne anılan tezin kaynakçasında ne de Türkiye Makaleler Bibliyografyasında Maine (ya da statü- sözleşme ilişkisi) üzerine yapılmış bir çalışmaya rastlanmadı. Bu değerlendirmeyi olumsuzlayan tek çalışma anılan tezin kaynakçasında bulunmayan, Manfred Rehbinder’in makalesinin çevirisidir. Bkz. Manfred Rehbinder, “Sosyal Devlet Yolunda Hukuk Yapısı Degismeleri: Statü – Sözleşme – Rol”, AÜHF Dergisi, Ankara 1969, C. 26, S. 1, s. 77-106. 4 Katharina Isabel Schmidt, “Henry Maine’s ‘Modern Law’: From Status to Contract and Back Again?”, The American Journal of Comparative Law, Mart 2017, C. 65 S. 1, s. 162.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1