161 TBB Dergisi 2023 (164) Olcay HAYTA lara dönüşmesiyle ele ele ilerler. Üretimin toplumsal düzeyde örgütlendiği aşamada değişim, yalnızca gensler arasında ve rastlantısal bir biçimde gerçekleşirken, üretimin aileler arasında paylaştırılan üretim araçlarıyla gerçekleştirildiği aşamada değişim, toplumsallığı sağlayan bağ olarak aileler arasındaki merkezi bir ilişki haline gelir.29 Kapalı aile ekonomilerinin sınırlılığından toplumsallığa geçiş ancak metaların dolayımıyla temas eden pater familiasların ilişkisinde, birbiriyle üretim fazlaları olan ürünlerin değişimi yoluyla gerçekleşir. Toplumsal ilişkinin söz konusu dönüşümü bir yandan toplumsal ürüne, fiziki özellikleriyle tüketicinin ihtiyaçlarını tatmin eden bir şey olmasının (kullanım-değeri olmasının) yanında değişime konu olabilme (değişim-değeri taşıyıcısı olma) özelliği de kazandırırken; diğer yandan değişimin taraflarını hukukun öznesine dönüştür. Toplumsal normun hukuk biçimini, emek ürününün meta biçimiyle ilişkilendirerek hukuk genel kuramını ortaya koyan Paşukanis’e kulak verelim: “Gelişmenin çıkış noktasını insanın nesnelerle olan organik, ‘doğal’ ilişkisi, yani sahiplenme oluşturmuşsa da bu ilişkinin hukuksal bir ilişkiye dönmesi mal dolaşımından yani alım-satımdan doğan ihtiyaçların etkisiyle olmuştur… Yerleşmiş bir pazarın oluşumu, metalara tasarruf etme hakkının ve bunun sonucu olarak mülkiyet hakkının düzenlenmesi ihtiyacını doğurmuştur. Eski Roma Hukukunda, mülkiyetin özelliği, mancipatio per aes et libram (para karşılığı, serbestçe satma), mülkiyetin iç mübadele ile eşzamanlı olduğunun göstergesidir.”30 İç pazarın, değişim ilişkisini istikrara kavuşturarak, metaların değerlerinin evrensel eşdeğerle ifade edildiği aşamaya tekabül ettiğini, Marx, Kapital’in I. cildinde ortaya koymuştur.31 Evrensel eşdeğerin ya da günlük ifadeyle paranın, tek kullanım değeri, değerin taşıyıcısı/ifadesi olmasıdır. Değişim dışında hiçbir işe yaramayan bir şey olarak paranın toplumsal ilişkide yaygın bir yer edinmesi, ürün fazlasının her adımda daha fazla değişilmesinin sonucu olması yanında toplumsal ilişkide bir 29 Friedrich Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, Sol Yayınları, Ankara, 2005, s. 189 vd. 30 Evgeni Bronislavoviç Paşukanis, Genel Hukuk Teorisi ve Marksizm, Birikim Yayınları, İstanbul, 2002, s. 123-4 31 Karl Marx, Kapital I. cilt, Sol Yayınları, Ankara, 2007, s. 76-81
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1