9 TBB Dergisi 2023 (164) Tijen DÜNDAR SEZER Sözleşme hükümlerinin bir kısmı doğrudan uygulanabilirlik kabiliyetine sahip olmakla birlikte; özellikle devlete yükümlülük getirecek şekilde formüle edilen haklar, farklı tedbirler içeren koruma yükümlülükleri iç hukukta doğrudan uygulanabilir nitelikte değildir ve ulusal düzenleme yapılmasını gerekli kılabilir. Doğrudan uygulanabilirliği net olan hükümlerden bazıları ayrımcılık yasağı, çocuğun yüksek yararının korunması, çocuğun dinlenilmesine ilişkin hak,33 yaşam hakkı, kötü muamele yasağı vb. olarak sıralanabilir. Sosyal hakların yerine getirilmesi konusunda Sözleşme’nin 4. maddesi sınır getirmektedir. Maddede, taraf devletlerin ekonomik sosyal ve kültürel hakları ellerindeki kaynakları olabildiğince geniş tutarak, gerekirse uluslararası iş birliği çerçevesinde yerine getireceği düzenlenmiştir. Maddi haklar açısından sözleşmenin genişletilmesi Sözleşme’ye ek ilk iki ihtiyari protokolle gerçekleşmiştir. Ek protokollerin ilki Çocuk Satışı, Çocuk Fahişeliği ve Çocuk Pornografisi’ne İlişkin Protokol’dür34. İkincisi, Çocukların Silahlı Çatışmalara Dahil Olmamaları Konusundaki Protokol’dür.35 İkisi de 2000 yılında kabul edilmiş ve 2002 yılında yürürlüğe girmiştir. Türkiye sırasıyla 2002 ve 2004 tarihlerinden itibaren bu protokollere taraftır. B. SÖZLEŞME METNİNDE ÖNGÖRÜLEN DENETİM MEKANİZMASI ÇHS, BM insan hakları sözleşmeleri içinde denetim mekanizmasına sahip dokuz sözleşmeden birisidir. Söz konusu dokuz sözleşme BM temel (core) insan hakları sözleşmeleri adını almaktadır.36 Bu Sözleşmeler çerçevesinde her Sözleşme’ye ilişkin Komite adını alan bir yarı yargısal denetim organı bulunmakta, Sözleşme veya ihtiyari protokollerle çeşitli denetim araçları öngörülmektedir. BM temel insan hakları sözleşmeleri nezdinde beş farklı denetim aracı bulunmakta ancak her sözleşme sisteminde bu araçlardan beşi de yer almamaktadır.37 33 Liefaard/Doek, s. 8. 34 178 devlet Protokol’e taraftır. https://indicators.ohchr.org, 08.10.2022. 35 172 devlet Protokol’e taraftır. https://indicators.ohchr.org, 08.10.2022. 36 Walter Kalın, Examination of State Reports, in: HellenKeller-Geir Ulfstein (ed.), UN Human Rights Treaty Bodies, Law and Legitimacy, s. 16. 37 Sadece İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele ve Cezaya Karşı Sözleşme bünyesinde beş denetim aracına da yer verilmektedir. Ziyaret usulü bir tek bu Sözleşme kapsamında bulunmaktadır.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1