13 TBB Dergisi 2023 (164) Tijen DÜNDAR SEZER yerine getirmeleri denetim organlarının denetim yetkisinin genişliği ile paralel olarak söz konusu olmaktadır. Özellikle bireylerin hak ihlalleri sebebiyle BM Sözleşmeleri Komitelerine başvuru yapabilmesini sağlayan bireysel başvuru usulüyle, sözleşmelerde garanti edilen hakların kapsamı içtihatla belirlenmekte, somut olaylar ışığında taraf devletlerin hakları ihlal edip etmediği saptanabilmekte ve devletlere özel ve genel tavsiyelerde bulunulabilmektedir. 2000’li yıllar ile diğer sekiz temel sözleşme veya protokolünde bireysel başvuru usulüne yer verilmesi,54 ÇHS açısından bu eksikliği özellikle ön plana çıkartmıştır.55 Bireysel başvuru yolu uluslararası denetim organlarının elindeki en etkili araç olarak görülmektedir.56 Üçüncü İhtiyari Protokol’ün yürürlüğe girmesine dek ÇHS sisteminde bireysel başvuru usulü bulunmamakla birlikte, çocuk haklarına ilişkin meseleler için, -diğer Sözleşmelerde garanti edilen haklarla çakıştığı sürece- BM temel insan hakları sözleşmelerinin denetim organlarına (özellikle de İHK ile kız çocukları için CEDAW Komitesine) bireysel başvuru yapılabilmekteydi.57 Ancak ÇHS’nin çocuk hakları açısından getirdiği yeniliklerin somut olaylara uygulanması ve bu yeni 54 Temel BM Sözleşmeleri ve ek Protokolleri çerçevesinde bireysel başvuru usullerinin yürürlüğe girişi, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme için 1969, İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele ve Cezaya Karşı Sözleşme için 1987, Zorla Kaybedilmeye Karşı Herkesin Korunmasına Dair Sözleşme için 2010, Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi için (Ek protokol ile) 1976, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına Dair Sözleşme için (ek protokol ile) 2000, Engelli Kişilerin Haklarına İlişkin Sözleşme için (ek protokol ile) 2008, Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Sözleşme için (ek protokol ile) 2013’tür. Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına İlişkin Sözleşme de bireysel başvuru prosedürünü kabul etmektedir ancak bu Sözleşme açısından bireysel başvuru usulüne ilişkin madde henüz yürürlüğe girmemiştir. Bkz. Alfred de Zayas, “The CRC in Litigation Under the ICCPR and CEDAW, Litigating the Rights of the Child Through the Individual Complaints Procedures of the Human Rights Committee and the Committee on the Elimination of Discrimination Against Women” in: Liefaard T.- Doek J.(Ed.) Litigating the Rights of the Child, The UN Convention on the Rights of the Child in Domestic and International Jurisprudence, Springer-2015, s. 178; Gülce Öztürk, Birleşmiş Milletler Sözleşmelerinde İnsan Haklarının Bireysel Başvuru Usulü ile Korunması, Ankara-2017, s. 58 vd. 55 Macholm Langford – Sevda Clark, The New Kid on the Block, “A Complaints Procedure for the Convention on the Rights of the Child”, Nordic Journal of Human Rights, Y. 2010, V. 28, N. 3-4, s. 371. 56 Aşağıda yer verileceği gibi Üçüncü İhtiyari Protokol’e konulması önerilen kolektif başvuru yolu da etkili denetim araçlarından birisidir. 57 De Zayas, s. 177, 178.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1