357 TBB Dergisi 2023 (167) Habibe İYİMAYA KAYAASLAN gelişmiş12 ve ortaçağda olduğu gibi tabandan tepeye düzen oluşmaya başlamıştır; akabinde devlet politikaları uyarınca yapılan müdahaleler ile tepeden tabana düzenlemeler yoğunlaşmıştır. Kimi müellife göre jeopolitik güç mücadeleleri, İnternet yönetiminde de sürdürülmekte ve parçalanmış bir tablo ortaya çıkartmaktadırlar. Bu tabloda, özel şirketlerin hakim olduğu ve düzenleme eksikliğiyle karakterize edilen Silikon Vadisi İnterneti; istikrar, veri koruma ve mahremiyete öncelik veren Brüksel İnterneti; devlet tarafından kontrol edilen, gözetim ve sansürü vurgulayan Pekin İnterneti; erişim ve kalkınmaya öncelik vererek dijital uçurumu kapatmayı amaçlayan Delhi İnterneti arasında dönemsel üstünlüklerin gözleneceği ileri sürülmektedir.13 İnternet’te ticaret ile geleneksel ticaretin tamamen farklı olduğu söylenememekle birlikte esaslı farklılaşmalar olduğuna değinmek gerekir.14 Örneğin uluslararası geleneksel ticaret büyük ölçekli işletmelerin stratejik iş ilişkilerine dayanmakta -ki bu alanda da değişimler yaşanıyor olmakla birlikte ekseriyetle- ve görece ağır seyir göstermektedir. İnternet’te ticaret (e-ticaret)15 ise küçük ve orta ölçekli işletme12 Bu gelişim tarzı ile lex mercatoria arasında diğer bir çok müellif gibi parallellik gören Polanski, filizlenen bu gelenekleri lex mercatoria’nin reenkarnasyonu olarak nitelendirmekte ve bunu Internet lex mercatoria olarak isimlendirmektedir. Yazar, dünyada geçerli olma arzusunda olan, hukuk firmalarının labaratuvarı, müzakerelerin sınama aracı, tahkimin savaş alanı olduğu jus commune için İnternet’in cazip bir platform olduğunu betimlemektedir. Paul Przemyslaw Polanski: “Towards A Supranational Internet Law”, Journal of International Commercial Law and Technology [2006], C. 1, S. 1, sh. 3. 13 Kieron O’Hara, Wendy Hall, Four Internets: The Geopolitics of Digital Governance, Centre for International Governance Innovation Papers No. 206, 2018. Ortaya koyulan ayrışmaları gidererek Internet’in evrilen yapısına uyumlu adımlar atmak üzere 2020 yılında Yeni Zellanda, Singapur ve Şili arasıda sanal ortamda imzalanan, sonrasında Güney Kore ve Çin, Kanada vs ülkenin katılma talebinde bulunduğu, dijital kimlik, tüketicinin korunması, yapay zeka, siber güvenlik, inovasyon, siber uzayda ticareti ve işbirliğini geliştirmeyi amaçlayan kıtalar arası Dijital Ekonomi Ortaklık Anlaşması (DEPA: The Digital Economy Partnership Agreement) dikkate değer bir gelişmedir. 14 Elektronik ortamda yapılan müzayedeler ve diğer elektronik ticaret modelleri için bkz. Hossein Bidgoli, The Internet Encyclopedia, John Wiley and Sons, 2004, sh.121 vd. 15 E-ticaretin ne olduğuna ilişkin çeşitli tanımlamalar yapılmıştır. Örneğin OECD: “Sipariş almak veya vermek amacıyla özel olarak tasarlanmış yöntemlerle bilgisayar ağları üzerinden ürün ve hizmetlerin satılması veya alınması”; 2018 tarihli Çin E-Ticaret Kanunu: “İnternet ve diğer bilgi ağları aracılığıyla ürün veya hizmetlerin satışına yönelik faaliyetler”; ABD İstatistik Bürosu: “İnternet, mobil cihaz (m-ticaret), extranet, elektronik veri değişimi (EDI: Electronic Data Interc-
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1