395 TBB Dergisi 2023 (167) Rabia SAĞLAM bir anlamın yaratılması’nı deyimler. (3) Normatif hukuki muhakeme ‘olması gereken anlamı’ isnat kategorisiyle kurar. (4) Buna göre normatif isnat, somut olay ile pozitif hukuk normunun “anlamlı bir bütün” oluşturacak bir muhtevayla bağdaştırılmasıdır. Bundan sonraki başlıklarda, Kant’ın aşkınsal çıkarımı ile hukukun normatifliği karşılaştırılarak sözü edilen sui generis unsurların (normatiflik ve isnat) hukuki muhakemedeki yeri belirginleştirilmektedir. 3. Hukuki Muhakemenin Aşkınsallığı Kant, adı geçen kitabının “Aşkınsal Analitik” bölümünün “Aşkınsal Çıkarım” başlıklı kısmında, hukukçulardan (jurists) söz eder. Kant, süjelerin algılarına göre değişebilir ‘olan’ın, “zorunlu a priori kavramlardan” aşkınsal çıkarımla nesnellik kazanacağı iddiasını, ‘hukuk yasası’ (iuris)40 ve ‘maddi olay’ (fact) ayrımından bahsederek gerekçelendirir.41 Kant, hukukçuluğun olmazsa olmazı bu ayrımı örnekleştirerek, insan bilişinin deneyimden çıkarsayamayacağı kavramların, duyular dünyasındaki nesnelerle ilişkisinin nasıl kurulacağını kanıtlamayı hedeflemektedir. İddiası şudur ki deneyimle kanıtlanamayan kavramların/kategorilerin nesnelerle a priori ilişkisi vardır. A priori ilişkiye, olguyu ilgilendiren empirik kanıtlamadan farklı olarak, “aşkınsal çıkarım” adını verir. Aşkınsal çıkarımla Kant, duyuların a priori formu olarak uzam ve zamanın, anlama yetisinin kavramları olarak da kategorilerin nesnel geçerliliğini kanıtlamaya girişir.42 Kant’a göre hukukçu aktörler, somut bir davada neyin “vaka” (fact) neyin “yasa” (iuris) olduğunu bilerek akıl yürütür. Sözgelimi yargıç, “quid iuris” (hukuken tanınmış hak ve yetkiler) ile “quid facti”nin (maddi gerçek; hukuki olaylar ve bireylerin davranışları) iki ayrı dünyaya aitliğinin bilincindedir.43 Kant’ın amacı hukuki akıl yürütmenin denklemini kurmak değil elbette; Kant, iuris’in, “vakalar her ne olursa olsun”, “kavramları kullanma yetimizle” ilişkisini göstermeye çalışmaktadır.44 40 Latince ius, yasal yükümlülük, genel hukuk sistemi veya hukuk devletinde bireylere tanınmış haklar ve ödevler gibi geniş bir bağlamda kullanılmaktadır. 41 Kant, s. 225; (Türkçesi s. 84), [A94, B126]. 42 Kant, s. 220; (Türkçesi s. 81), [B118, A 86]. 43 Kant, s. 219; (Türkçesi s. 81), [A 84]. 44 Kavram, “farklı temsilleri bir ortak temsil altında bir araya getirme kuralıdır”. Wood, s. 74, 83.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1