372 Angloamerikan ve Kıta Avrupası Hukuk Sistemlerinde Aşırı Yararlanma: Dürüstlük Kuralı Üzerinden Bir Bakış azından objektif olarak algılanabilecek bir oransızlığın bulunması gerekir. Fakat oransızlık şartı haricinde aşırı yararlanma kurumu için farklı hukuk sistemlerinde farklı düzenlemelere gidilmiştir. Örneğin, Quebec Medeni Kanunu’nda aşırı yararlanma hükümlerinin ancak kanunun belirttiği hallerde uygulanacağı düzenlenmiştir. Aşırı yararlanma kurumuna sınırlı yaklaşım, Louisiana ve Fransız hukukunda da mevcuttur.34 Bu yaklaşıma karşılık İsviçre, Almanya ve Türkiye hukuk sistemlerinde genel aşırı yararlanma hükümleri mevcuttur. Diğer taraftan, İngiliz Hukuku için aşırı yararlanmanın Angloamerikan versiyonu olarak görülebilecek “ölçüsüzlük” için böyle bir genel yazılı düzenleme bulunmamaktadır. Bununla birlikte, Amerikan hukukunda da Kıta Avrupası hukuku sistemi tercih edilmiş ve aşırı yararlanmanın olduğu durumlarda UCC madde 2’deki “unconsciability” hükmüne gidilebilmektedir. Aşırı yararlanmanın koşulları açısından da hukuk sistemleri arasında birlik bulunmamaktadır. Son İmparatorluk dönemi Roma’da, Avusturya’da ve Fransa’da aşırı yararlanmanın uygulanabilmesi için sadece edimler arasında nispetsizlik aranırken; Amerika, İsviçre, Almanya, Türkiye’deki düzenlemelerde ayrıca sömürülenin zayıf durumu ve yararlananda sömürme kastı aşırı yararlanmanın unsuru olarak karşımıza çıkar.35 Aşırı yararlanma kurumunun hukuki mahiyeti hakkında da görüş ayrılıkları vardır. Bir görüş, aşırı yararlanmanın bir kamu politikası aracı olduğunu, kamu düzenine aykırı sözleşmelerin böylece engellenerek toplumun çıkarlarının korunacağını iddia etmektedir.36 Ayrıca aşırı yararlanma kurumunu ahlaki kaygılara göre açıklayan görüşler de mevcuttur.37 Aşırı yararlanmanın bir irade bozukluğu olup olmadığı da doktrinde tartışmalıdır. Türk Borçlar Kanunu’nun sınıflandır34 Kerianne Wilson, “Alive and Kicking – The Story of Lesion and the Civil Code of Québec” Les Cahiers de droit, Québec 2010, C. 51, S. 2, s. 446-465. 35 Erkan Küçükgüngör ve Haluk Emiroğlu, “Roma Hukukunda ve Bazı Çağdaş Hukuk Düzenlerinde Laesio Enormis (Gabin)”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ankara 2004, C. 53, S.1, s. 78. 36 Saul Litvinoff, “Vices of Consent, Error, Fraud, Duress and an Epilogue on Lesion” Lousiana Law Review, Baton Rouge 1989, C. 50, S. 1, s. 1-116. 37 Kocayusufpaşaoğlu, s. 481-484.; Örneğin, Alman Medeni Kanunu aşırı yararlanma için özel bir madde kurmamış, aşırı yararlanmayı ahlaka aykırılık maddesinin içinde düzenlemiştir. Bkz. BGB 138
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1