373 TBB Dergisi 2023 (168) M. Eymen KURT - Barış Can TUNA - Mert ÇUKADAR ması da göz önüne alındığında aşırı yararlanma, kanun koyucunun gözünde bir irade bozukluğundan ziyade sözleşme özgürlüğüne getirilen bir kısıtlama olarak anlaşılmaktadır. Fakat doktrinde sözleşme ilişkisine giren bir kişinin kendisi aleyhine bir nispetsizliği kabul etmesinin ancak bir irade bozukluğundan kaynaklanacağını iddia eden görüşler de vardır.38 Farklı sistemlerin aşırı yararlanmaya bakışlarını incelerken, fahiş fiyat olarak çevirebileceğimiz Roma Hukukundan kalma “laesio enormis” ilkesine bağlılıklarını incelemede fayda vardır. Laesio Enormis, adil fiyat anlayışını amaçlayan bir kurumdur. Buna göre eğer bir mal adil market fiyatının yarısından azına satılmışsa satıcının, %150’sinden fazlasına satılmış ise alıcının sözleşmeyi iptal etme hakkı mevcuttur. Bu ilke aynı zamanda aşırı yararlanmanın da kaynağıdır. Ancak, Laesio Enormis ilkesi salt olarak malın market fiyatına ve satış bedeline bakmaktadır, kısacası sözleşmenin tamamını dikkate almak yerine sadece belli bir oran incelemesi yapmaktadır. Tarafların ekonomik durumları veya tecrübe seviyesi gibi sözleşmeler bakımından hayati hususlar, laesio enormis ilkesi uygulanırken dikkate alınmamaktadır.39 Yeni çağ döneminde laesio enormis, kendine iustum pretium (adil fiyat) anlayışıyla yer bulmuştur. Dönemin tacirlerinin açgözlü kar düşünceleri, kar paylarını serbestçe belirleme haklarının iustum pretium ilkesi ile sınırlanmasını gerektirmişti. Ancak dönemin Hollanda hukuku kaynaklarına baktığımız vakit, açık arttırma sözleşmeleri ve hâkim kararıyla satış gibi konularda iustum pretium ilkesinin uygulanmayacağına dair istisnaların mevcut olduğunu görebiliriz.40 Öncelikle şu söylenebilir ki Common Law sistemlerinin yapısı ile bağdaşmadığı için genel bir ilke olan “laesio enormis” tam olarak kendine İngiliz ve Amerikan hukukunda yer bulamamıştır.41 38 Litvinoff, s. 111-112. 39 Janos Jusztinger, “The Principle of Laesio Enormis in Sale and Purchase Contracts in Roman Law”, Studia Iuridica Auctoritate Universitatis Pecs Publicata, Pécs 2011, S. 149, s. 107-124. 40 Jan Hallebeek, “Some remarks on laesio enormis and proportionality inromandutch law and calvinistic commercial ethics”, Fundamina, 2015, C. 21, S. 1, s. 1433. 41 Çiğdem M. Aslan, Gabinin Unsurları ve Hukuki Sonuçları, Ankara, Yetkin Hukuk Yayınları, 2006, s. 6-14.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1