380 Angloamerikan ve Kıta Avrupası Hukuk Sistemlerinde Aşırı Yararlanma: Dürüstlük Kuralı Üzerinden Bir Bakış Law’da ölçüsüzlük doktrinin ortaya çıkışı 1663 tarihli James v. Morgan davasına dayandırılabilir.62 Davada jüri aşırı görülen edimin, makul bir meblağa indirilmesine karar vererek Common Law’da ölçüsüzlüğün temelini atmıştır. Yerleşmiş bir ölçüsüzlük tanımının ortaya çıkması için 1750 tarihli Chesterfield v. Janssen davasının sonuçlanması beklenecektir. 63 Bu davada hâkim, ölçüsüzlüğü “pazarlığın niteliği ve doğasına göre yapılacak değerlendirmeye göre, aklı başında ayrıca karşısındakini aldatma niyeti gütmeyen bir kişinin teklif etmeyeceği ve dürüst ve adil bir kişinin kabul etmek istemeyeceği” hükümler olarak nitelendirmiştir.64Amerikan hukukunda da kabul edilen bu tanım daha sonradan daha da netleştirilmiştir. 1989’da sonuçlanan Adams v John Deere Co davasında ise mahkeme,65 ölçüsüz sözleşme maddelerinin bir diğer özelliğinin “içeriğinde ve uygulamasında vicdanı sarsıcı ve mahkemelerin adillik görüşünü incitici derecede çirkin ve adaletsiz olmaları” olduğunu ifade etmiştir.66 Ölçüsüzlüğün tanımının öğrenilmesinin ardından bu durumun kümülatif şartları olan usulî ve maddi ölçüsüzlük daha iyi anlaşılabilir. Usulî ölçüsüzlükte mahkemeler sözleşme maddelerine nasıl karar verildiğini incelerler. Bu noktada en önemli husus tarafların pazarlık kabiliyetleri arasındaki ciddi farktır.67 Bu fark öyle bir noktaya ulaşmıştır ki, ölçüsüzlüğe maruz kalan taraf durumu ilk anda tam olarak kavrayamamıştır ve ifa anı geldiğinde kendini adeta “adil olmayan bir sürpriz” ile karşılaşmış bulur.68 Ancak tarafların pazarlık kabiliyetleri arasındaki bu fark ölçüsüzlüğe maruz kalan tarafın hatasından değil, bilgiden yoksun bırakılması veya olayları kavrayışını etkileyen zayıflıktan kaynaklanır. Uygulamada en çok görülen örnekler kişinin okuma yazma kabiliyetlerinin zayıf olması, İngilizcesinin yetersizliği, hayat tecrübelerini yeterince kavrayamayacak derecede genç ya da yaşlı oluşu, zor durum veya karşı tarafça sözleşme metninin anlaşıla62 Gustafsson, s. 6 ; James v. Morgan, 1 Lev. 111 (1663). 63 Earl of Chestirfield v. Janssen (1750-1) 2 Ves Sen 125 (Chestirifield) 64 Gustaffson, s. 7 ; Rodriguez-Yong ; Richard J. Hunter Jr., “Unconscionability Revisited: A Comparative Approach” , North Dakota Law Review, Grand Forks 1992, C. 68, S. 1, s. 145-170. 65 Adams v John Deere Co. 774 P 2d 355, 357 (Kan Ct App 1989). 66 Rodriguez-Yong 67 Gustafsson, s. 14 68 Hunter Jr, s. 153
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1