67 TBB Dergisi 2023 (168) Elif GÖZLER ÇAMUR zırlandığını da gösterir. IDEA’nın anayasa yapım sürecinde kadınlar için hazırladığı rehberde üç temel unsura referans verilir. İlk unsur anayasanın dilinin toplumsal cinsiyete duyarlı olmasıdır. Anayasanın dili hem yasal hem de sembolik olarak önemlidir. Daha önce anayasalar toplumsal cinsiyeti dikkate almayan bir tarzda kaleme alınıyordu. Cinsiyeti dikkate almayan anayasalarda dil yalnızca erkeklere atıfta bulunur, isim ve zamirlerin erkek biçimini kullanır. Türkçe’de zamirlerin erkek ve kadın formları olmasa da birçok dilde kadın ve erkek için özel zamirler kullanılır. Örneğin İngilizce he/him/his gibi formların anayasada kullanılması ve kadına atfedilen zamirlerin kullanılmaması anayasanın toplumsal cinsiyeti dikkate almayan bir formda yazıldığını gösterir. Bu kullanımda eril zamirin genellikle hem erkekleri hem de kadınları ifade etmesi amaçlanırken, kadınlar metinden sembolik olarak dışlanırlar. Bunun yanında toplumsal cinsiyeti kapsayıcı dil, özellikle kadınları dahil ederek cinsiyet eşitliğine bağlılığı gösterir ve siyasi aktörlerin erkek olduğu klişelerini yıkmaya yardımcı olur. Örneğin, cinsiyet içeren dil kullanan bir anayasa, cumhurbaşkanı veya başbakandan bahsederken eril zamirler yerine her iki cinsi de içerecek zamirler kullanacaktır. Eğer söz konusu hükmün cinsiyetle bir ilgisi yoksa cinsiyet nötr bir dil tercih edilebilir. İkinci unsur ise, anayasaya toplumsal cinsiyete özel hükümlerin dahil edilmesidir. Bu hükümler kısaca, cinsiyet eşitliğini sağlama, ayrımcılığı önleme, siyasi haklar, sosyal haklar, ekonomik haklar, özel önlemler (kota-olumlu eylem vb) çerçevesinde değerlendirilebilir. Bu bağlamda kadınların özel-kamusal alandaki eşitsizliklerden dolayı eksik olarak yaşadıkları temel yurttaşlık haklarını telafi edici özellikte olan maddeler aynı zamanda toplumsal cinsiyete duyarlı anayasanın da temel unsurlarını oluşturmaktadır. Üçüncü olarak ise, kurumların ve süreçlerin toplumsal cinsiyete duyarlı tasarımı öne çıkar. Kadın haklarını tanıyan ve koruyan özel hükümlere ek olarak, siyasi kurumların ve süreçlerin tasarımı, esaslı eşitliğin sağlanması için önemlidir. Kurumların ve süreçlerin toplumsal cinsiyete duyarlı tasarımı, yasama, yargı, yürütme ve hükümet süreçlerinin kadınları ve erkekleri nasıl farklı şekilde etkilediğini göz önünde bulundurur.49 49 International Institute for Democracy and Electoral Assistance (IDEA), Constitution Assessment for Women’s Equality, 2016, 3.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1