75 TBB Dergisi 2023 (168) Bezar Eylem EKİNCİ hip olduğu görülmektedir. Örneğin, kanun yapım sürecinde Padişahtan alınması gereken ön izin şartı ve onay aşamasındaki mutlak veto yetkisinin anlamı; eğer Padişah istemezse bir kanun yapımı sürecinin başlatılamayacağı ve baştan izin vermiş olsa bile daha sonra istemediği kanunların çıkmasına engel olabilmesiydi. Ayrıca Padişah, Heyet-i Mebusan’ı fesih yetkisini de oldukça kolay bir şekilde kullanma yetkisine sahipti. Bu bakımdan II. Meşrutiyet Dönemi’ne girildiğinde Anayasa’daki bu ve diğer bazı hükümlerin değiştirilmesi yönünde adım atıldığını görmekteyiz. 1876 Kanun-ı Esasî, yürürlüğe girmesinin ardından 7 kez değişiklik yapılmıştır.2 Bu değişiklikler arasında özellikle 1909 tarihli birinci anayasa değişikliği3 (1909 değişikliği) oldukça kapsamlıdır ve Osmanlı Devleti’nde meşruti monarşinin gerçek anlamda yerleşmesi bakımından önem taşımaktadır. 1909 tarihli anayasa değişikliğinde, sadece kanun yapım sürecinde bile Padişahtan ön izin şartının kaldırılması, halkın temsilcilerinin olduğu Meclis tarafından Kanun-ı Esasî’ye aykırı olmayacak her konuda istediği kanunu yapabilmesi anlamına gelmekteydi. Buna ek olarak, mutlak veto yetkisinin kaldırılması ise; eğer parlamento kararlı bir şekilde durur ve Padişahın geri gönderdiği bir kanunu, belli çoğunlukla kabul ederse padişaha rağmen kanun yapabileceği yani halkın temsilcilerinin, kendi yönetileceği kanunları çıkarabilmesi anlamına gelmekteydi.4 Elbette, Heyet-i Mebusan’ın kendisinden beklenen bu işlevini gerçekleştirebilmesi için en başta, Padişah tarafından kolaylıkla ve keyfî feshedilebileceği endişesini taşımaması gerekirdi. Bu amaçla Padişahın fesih yetkisi bazı şartlara bağlanarak, sınırlı bir yetki hâline getirilmiş, keyfî ve kötüye kullanım ihtimali engellenmeye çalışılmıştır.5 1909 değişikliğinde 35. maddedeki Heyet-i Mebusan’ın Padişah tarafından feshedilmesi yolunun oldukça zorlaştırılması yürütme organının sınırlandırılması açısından önemlidir. Bi2 Bkz. “1876 Kanun-ı Esasi Metin ve Değişiklik Bilgileri” <https://www.tbmm. gov.tr/anayasa/yetmis-alti-kanuni-esasi-metin-degisiklik> (Erişim Tarihi: 23.03.2023). Bu değişiklikler için ayrıca bkz. Şeref Gözübüyük, Açıklamalı Türk Anayasaları, 5. Bası, Turhan Kitabevi 2005, s. 25-34. 3 Bkz. “7 Zilhicce Tarihli Kanun-ı Esasî’nin Bazı Mevadd-ı Muaddelesine Dair Kanun” <https://www.tbmm.gov.tr/files/anayasa/docs/1876/1876-1/1876-1degisiklik.pdf> (Erişim Tarihi: 23.03.2023). 4 Bu konuda bkz. Bülent Tanör, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 36. Bası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2022, s.192-196; Gözler, Türk Anayasa Hukuku, s. 60-61. 5 Bu konuda bkz. Cansu Büşra Ölmez, Devlet Başkanlarının Fesih Yetkisi, Yetkin Yayınları, Ankara 2021, s. 292.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1