84 1876 Kanun-ı Esasî’de Yapılan 1914 Tarihli İkinci Değişiklik: Amacı, Meclis Görüşmeleri ve Fesih Yetkisi Bakımından Sonuçları (1) Meclis ve hükûmet arasında bir anlaşmazlığın olması. (2) Hükûmetin bu konuda ısrar etmesi. (3) Meclisin bunu art arda reddetmesi. Bu koşulların varlığı hâlinde Padişahın 35. maddeye dayanarak Meclisi feshetmesi mümkündü. 35. maddedeki fesih yetkisi görüldüğü üzere, parlamenter rejimlerdeki hükûmet ile parlamento arasındaki uyuşmazlığı çözmeye yöneliktir. Görevde kalmak isteyen hükûmetin ve feshedilmek istemeyen Meclisin, anlaşmazlığı bırakarak uzlaşmaya çalışmalarının amaçlandığı belirtilebilir. 1909 Anayasa değişikliği ile Padişahın Heyet-i Mebusan’ı feshi oldukça güç koşullara bağlanmıştır.35 Bu düzenlemeyi sırasıyla takip ederek, 1909 Değişikliği sonrası 35. ve bununla bağlantılı diğer maddeler incelendiğinde Padişahın fesih yetkisini kullanılabilmesi için özetle şu aşamaların gerçekleşmesi gerektiğini belirtebiliriz:36 (1) Hükûmet ile Heyet-i Mebusan arasında bir anlaşmazlık olmalı. (2) Hükûmet görüşünde ısrar ederse ve Heyet-i Mebusan tarafından reddedilirse; hükûmet bu durumda Heyet-i Mebusan’ın kararını ya kabul edecektir ya da istifa edecektir. Kabul ederse anlaşmazlık çözülür. Kabul etmezse istifa etmek zorundadır. (2) İstifa yolunu seçerse (istifanın ardından oluşan yeni hükûmetin kurulabilmesi 1909 değişikliği sonrası Heyet-i Mebusan’ın güvenine sahip olmasına bağlanmıştır) kurulan yeni hükûmet, 35 1909 değişikliğindeki şekli ise şöyledir: “Vükelâ ile Heyet-i meb’usan arasında ihtilâf vukuunda vükelâ reyinde ısrar edüp de mebusan canibinden katiyyen ve mükerreren reddedildiği halde vükelâ ya meb’usanın kararını kabule veya istifaya mecburdur. İstifa takdirinde yeni gelen heyet-i vükelâ heyet-i sabıkanın fikrinde ısrar eder ve Meclis esbâb-ı mucibe beyanı ile yine reddederse yedinci madde mucibince intihabata başlanılmak üzere zât-ı hazret-i padişahî meclisi feshedebilir fakat heyet-i cedide-i mebusan evvelki heyetin reyinde sebat ve ısrar ederse Meclis-i Meb’usan’ın rey ve kararının kabulü mecburî olacaktır”. 36 Bu konuda bkz. Recai Galip Okandan “7 Zilhicce 1293 Kanunu Esasisine ve Bunun Muaddel Şekillerine Göre Devlet Başkanının Milletvekilleri Meclisini Fesih Salâhiyeti” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 13, S. 3, s. 829-831; İlhan Arsel, Türk Anayasa Hukuku, Mars Ticaret ve Sanayi A.Ş. Matbaası, Ankara 1959, s. 36; Kubalı, s. 120; Dal, s. 25; Tanör, s. 195; Burhan Gürdoğan “İkinci Meşrutiyet Devrinde Anayasa Değişiklikleri” C. 16, S. 1, 1959, s. 95-96; Cem Eroğul “1908 Devrimi’ni İzleyen Anayasa Değişiklikleri”, <https://cemerogul.files. wordpress.com/2012/03/1908-devrimini-izleyen-anayasa-dec49fic59fiklikleri. pdf> (Erişim Tarihi: 23.03.2023) s. 7; Ölmez, s. 293.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1