9 TBB Dergisi 2023 (169) Osman Korkut KANADOĞLU - Canberk GÜMÜŞ - Battal Niyazi ŞAHIN rinde Osmanlı’nın son dönemlerinden itibaren anlam ve algı birliği oluşturulamadığı belirtilerek; Milli Mücadele dönemine kadar, milli hâkimiyet kavramının, monarşinin karşıtı olarak ülke yönetiminde tek yetkili organın halkın seçtiği temsilcilerinden oluşan parlamenter rejimi veya cumhuriyeti çağrıştırmadığı görüşü de ileri sürülmüştür.26 Benzer bir hatırlamada bulunan Sezgin’e göre de İttihat ve Terakki’nin baskıcı yönetimi karşısında hakimiyet-i milliye kavramına sahip çıkanlar arasında “muhafazakâr” grupların temsilcileri ağırlıktaydı.27 Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın kurucuları arasında yer alan Mutedil Hürriyetpervan Fırkası ve Ahali Fırkası’nın programlarındaki ilk sözcüğünün hakimiyet-i milliye olması, bu grupların dünyevi anlamda bir milli egemenlik anlayışına sahip olduğu anlamına gelmiyordu. Toprak’a göre de istibdat rejimi altındaki meşrutiyet aydını açısından “hürriyet”in “milli hakimiyet”e oranla önceliği vardı ve “milli hakimiyet”in gereği yeterince idrak edilemiyordu. Ne de olsa devletin başında Osmanlı hanedanı vardı ve gücünü “Tanrı”dan alıyordu.28 II. Meşrutiyet sonrası milli hakimiyet kavramına yönelik bir ilgi doğmuşsa da milli hakimiyet, egemenliğin tek sahibinin millet (ulus) olması biçimindeki gibi dünyevi bir anlamı ifade etmiyordu. Esasen milli egemenlik kavramı bu anlamını Millî Mücadele dönemi ve sonrasında kazanacaktı.29 II. MILLÎ MÜCADELE DÖNEMI VE EGEMENLIK ANLAYIŞINDA KIRILMALAR Mondros Mütarekesi’nin ardından çeşitli bölgelerde işgale karşı başlayan kurtuluş hareketleri (kongreler), egemenlik anlayışı açısından da önemli değişikliklerin yaşanmasına zemin hazırlamıştır. Mus26 İbrahim İnci, “Cumhuriyet Düşüncesi ile İlgili Gelişmeler ve Cumhuriyetin İlanına Yönelik Tepkiler”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2019, C. 17, S. 4, s. 339. 27 Ömür Sezgin, Türk Kurtuluş Savaşı ve Siyasal Rejim Sorunu, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2005, s. 20-21. 28 Toprak, Atatürk, s. 107. Ayrıca Toprak, İkinci Meşrutiyetin ilk yıllarında Osmanlı aydının egemenlik konusunda yeterince duyarlı olmadığını belirtmekte ve egemenlik sorununun önemini gündeme taşıyanın o sırada Türkiye’de bulunan ünlü bir Marksist, Alexander Helpand Parvus olduğunu da belirtmektedir. 29 Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler 1876-1938, C.II, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2009, s.79; Toprak, Atatürk, s. 24.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1