29 TBB Dergisi 2023 (169) Osman Korkut KANADOĞLU - Canberk GÜMÜŞ - Battal Niyazi ŞAHIN re etmesi esasına müstenittir’’ ifadesi Osmanlı-Türk anayasal tarihinde keskin bir dönüm noktasıdır. Zira 1876 Kanuni Esasi’nin 5. maddesi: “Zatı hazireti Padişahinin nefsi hümayunu mukaddes ve gayri mesuldür” biçimindeyken 1921 Anayasası’ndaki bu düzenleme, teokratik egemenlik anlayışından demokratik egemenlik anlayışına geçişin anayasal tezahürü olmuştur. Bu dönüşüm ile milli egemenlik ilkesi Türk anayasacılığının temeli olmuştur. Egemenliğin kaynağını gökyüzünden (Tanrıdan) yeryüzüne (ulusa) indiren bu madde, aslında Cumhuriyetin erken bir ilanıdır.108 Anayasa’nın yürürlük maddesinde, 5 Eylül 1920 tarihli Nisab-ı Müzakere Kanunu’nun birinci maddesinde yer alan Hilafet ve Saltanatın kurtarılması gayesine atıf yapılmakta ise de “ulus egemenliği” ilkesine dayanan yepyeni bir devlet kuran Anayasa, yeni bir egemenlik kaynağını ortaya çıkarmaktadır.109 1921 Anayasası’nın üçüncü maddesinde geçen “Osmanlı Devleti” yerine “Türkiye Devleti” ibaresi ise, milli devlete doğru büyük bir adımı110 ve TBMM’nin kurucu bir meclis olduğunun en büyük kanıtını teşkil etmiştir. 1921 Anayasası döneminde milli egemenliği hâkim kılma amacı/ motivasyonu, dönemin baş aktörü Mustafa Kemal’in süreçlerdeki tutumunda da net bir biçimde gözlenmiştir. Kurtuluş Savaşı’nda zafere ulaşmak için 5 Ağustos 1921’de çıkarılan Başkomutanlık Kanunu, Mustafa Kemal’e savaş ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla genel yükümlülükler koyma ve uygulama gibi olağanüstü yetkiler tanımıştır. Mustafa Kemal Paşa’ya bu şekilde kanun kuvvetinde emirler çıkarabilme yetkisi verilmesi, yasama ve yürütme yetkilerinin geçici olarak bir kişiye aktarılması anlamına geliyordu.111 Mustafa Kemal söz konusu yetkinin üç ay ile kısıtlanmasını isterken “ömrü boyunca, milli hakimiyetin ve meşruluğun en sadık hizmetkarı” olduğunu vurgulamıştır. Mustafa Kemal’in başkumandanlık yetkisi üç defa uzatılmıştır. Uzatmanın gerekip gerekmediğinin tartışıldığı son oturumda Mustafa Kemal açıkça olağanüstü yetkileri artık istemediğini belirtmiştir. Buna 108 Taha Parla, Türkiye’de Anayasalar, Metis Yayınları, İstanbul 2016, s. 22. 109 Mümtaz Soysal, Anayasaya Giriş, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1968, s. 120-121. 110 Feyzioğlu, Türk Millî Mücadelesinin ve Atatürkçülüğün Temel İlkelerinden Biri olarak Millet Egemenliği, s. 33. 111 Tanör, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, s. 276.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1