45 TBB Dergisi 2024 (170) Gamze YILDIZ TARMAN II. VİCDANİ REDDİN ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ Bilinen ilk vicdani retçi 21 yaşındaki Kuzey Afrikalı Hristiyan Maximilian’dır. Maximilian milattan sonra 295’te Roma ordusuna çağrıldığında askerlik hizmetini yerine getirmeyi reddetmiş ve idam edilmiştir.26 Zamanla Roma İmparatorluğunda Musevilerin inançları dolayısıyla askerlik hizmetinden muaf tutulması27, yine Roma İmparatorluğunda Hristiyanların orduya katılmalarının kendi hür iradelerine bırakılması, Roma Katolik Kilisesi tarafından savaşın günahkârlara karşı başvurulabilecek son çare olarak haklı görülebileceğini öne süren “Haklı Savaş (Just War)” doktrinin geliştirilmesi, her durumda güç kullanmayı ve askere katılmayı reddeden pasifist bazı Protestan grupların Hollanda’da ve Fransa’da askerlikten muaf tutulmaya başlanması28 ve bu Protestan grupların vicdani retlerinin Amerikan kolonilerinde de kabul edilmeye başlanması29 konuyla ilgili önemli gelişmelerdir. Eski çağlardan beri çeşitli topluluklarda farklı biçimlerde kendini gösteren zorunlu askerliğin30 Fransız İhtilali döneminde modern anlamda kurumsallaşmasıyla birlikte ise vicdani ret, Fransa’da zorunlu askerlik karşısında politik olarak daha çok önem kazanmaya ve örgütlü bir hal almaya başlamıştır.31 Birinci Dünya Savaşı süresince ise devletler dini pasifistlerin dışında çok sayıda politik vicdani retçinin varlığıyla da tanışmış ve çeşitli grupların kitlesel ve örgütlenmiş karşı çıkışıyla karşılaşılmıştır.32 Bu dönemde ve sonrasında vicdani reddin bir hak olarak tanınması genel olarak tarafsız devletlerle ve dini saiklerle sınırlı kalmış; geri kalan vicdani retçiler ise birçok ülkede ciddi yaptırımlara maruz kalmıştır.33 Başta dini saiklere dayalı vicdani reddi bir hak olarak ta26 Moskos/Chambers, s. 9. 27 Moskos/Chambers, s. 9. 28 Çınar, s. 24-26. 29 Moskos/Chambers, s. 11. 30 Zorunlu askerliğin tarihi gelişimi hakkında daha detaylı bilgi için bkz. Işıklar, s. 9-56. 31 Speck/Friedrich, s. 153. 32 Esmer, s. 49, 50. 33 Mızrak, Vicdani Ret, s. 20.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1