49 TBB Dergisi 2024 (170) Gamze YILDIZ TARMAN Bu tartışmalar, kişiye ait dokunulmaz alan içerisinde devletin yerinin bulunmadığını öne süren vicdani retçi ile birtakım koşullar altında dinin veya inancın dışa vurumuna müdahale edebileceğini ileri süren devlet arasında dönmüştür.49 AİHM’in bu yaklaşımına rağmen Avrupa Konseyi devletlerinin büyük bir kısmı, vicdani ret hakkı aleyhine kararların verildiği bu yıllarda iç hukuklarında bu hakkı tanıyıcı düzenlemeler getirmişlerdir.50 AİHM uzun yıllar boyunca dar bir bakış açısıyla önüne gelen başvuruları değerlendirmiş ve vicdani reddi tanıma hususundaki takdir hakkını tamamen devletlere bırakmıştır. AİHM, kararlarıyla Avrupa Konseyi üyesi devletleri etkileyemese de sonunda üye devletlerin düzenlemeleri AİHM içtihadını etkilemeyi başarmıştır. Vicdani reddin hak olarak tanınmasında diğer uluslararası mekanizmaların hatta ulusal düzenlemelerin de gerisinde kalan AİHM için dönüm noktası içtihadını değiştirdiği Bayatyan Kararı51 olmuştur. Büyük Daire’nin 7 Temmuz 2011’de verdiği Bayatyan Kararı’yla52 Avrupa Konseyi üyeleri açısından bir anlamda vicdani ret hakkının önündeki son uluslararası engel de kaldırılmıştır. Yehova’nın Şahidi olan başvurucu zorunlu askerlik hizmeti yerine kamu hizmeti görmeyi talep etmiş; ancak Ermenistan’da o sırada böyle bir alternatif hizmetin olmaması nedeniyle hapis cezasına çarptırılmıştır. Başvurucu, hakkındaki mahkûmiyet kararının AİHS m. 9’u ihlal ettiği gerekçesiyle başvuruda bulunmuş, Daire’nin ihlal bulunmadığını belirten kararı üzerine bu sefer de kararı Büyük Daire’nin önüne taşımıştır. AİHM kararında “yaşayan canlı belge” doktrini ışığında vicdani ret konusundaki uluslararası ve bölgesel düzeydeki güncel gelişmeleri değerlendirmiştir.53 Bu değerlendirmenin sonucu olarak 49 Çınar, s. 158. 50 Avrupa Konseyi üyesi devletlerde vicdani retle ilgili düzenlemeler hakkında daha detaylı bilgi için bkz. https://www.ebco-beoc.org/sites/ebco-beoc.org/ files/attachments/2022-03-21-EBCO_Annual_Report_2021.pdf (Erişildiği Tarih: 13.05.2023). 51 Bayatyan/Ermenistan, Başvuru No. 23459/03, 07.07.2011. 52 Bayatyan Kararı’nın detaylı bir incelemesi için bkz. Kerem Altıparmak, “Bayatyan’ın Görünmeyen Yüzü: Aşağılayıcı Muamelenin Alenileşmesi”. Makaleye http://www.ihd.org.tr/images/pdf/4yargioneri/Bayatyan-KarariYorum_Kerem_Altiparmak.pdf sitesinden erişilebilir (Erişildiği Tarih: 06.05.2023). 53 Çınar, s. 173.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1