219 TBB Dergisi 2024 (171) Alper KÜÇÜKAY - Burcu KÜÇÜKAY Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu 46/119 sayılı kararına göre: Herkes, sağlık ve sosyal bakım sisteminin bir parçası olarak, mevcut en iyi akıl sağlığı tedavi ve bakımına ulaşma hakkına sahip olup akıl hastalığı olan ve tedavi gören herkese insani bir şekilde ve insanın doğuştan gelen onuruna saygı gösterilerek davranılması gerekmektedir. Akıl hastası olan veya bu şekilde tedavi gören herkes, ekonomik, cinsel ve diğer türden sömürüye, fiziksel veya diğer istismara ve aşağılayıcı muameleye karşı korunma hakkına sahiptir.3 Bir kişinin akıl hastalığı nedeniyle hukuki ehliyetinin bulunmadığına ve bu tür bir ehliyetsizlik sonucunda kişisel bir temsilcinin atanmasına ilişkin kararlar, yalnızca iç hukuka göre kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından adil bir yargılama sonrasında verilmelidir. Mahkeme tarafından, akıl hastalığı olan bir kişinin kendi işlerini yürütemediği tespit edilirse, bu kişinin menfaatlerinin korunmasını sağlamak için gerekli ve bu kişinin durumuna uygun önlemler de alınacaktır.4 Aydınlatılmış onam kavramına ise hasta hakları bağlamında, hastanın kendi bedeni üzerinde uygulanacak girişim konusunda karar verme hakkı olarak atıf yapılmaktadır. Onam kavramının belirleyici ve bağlayıcı olması ise insan hakları bağlamında hastanın bedensel ve ruhsal bütünlüğüne uygulanacak her türlü girişim sürecinde kendi özgür iradesini ile buna rıza gösterme kararını ortaya koymasıdır.5 Hastanın kendi vücudu üzerindeki hakları, tıbbi müdahalenin, ancak hastanın rızasıyla yapılabilmesini gerekli kılar.6 Karar verme işlemi kişinin bilinçli ve istemli olarak yaptığı bilişsel bir davranıştır. Bellekte depolanmış olan bilgiler kodlanır, özümsenir, yeniden organize edilerek zenginleştirilir, zaman içinde değiştirilebilir ve farklı bilinç düzeylerinde işlemlere tabi tutularak meydana gelir. Daha sonra gerektiğinde bilgiler bellekten geri çağrılarak tekrar kullanılır.7 3 BM 46/119 sayılı Genel Kurul Kararı, 1-2-3’üncü maddeler. 4 BM 46/119 sayılı Genel Kurul Kararı, 6-7’inci maddeler. 5 Yasemin Oğuz, “Psikiyatride Onam ve Aydınlatılmış Onam”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara 1994, s. 1-2. 6 Hakan Hakeri, “Tıbbi Müdahalenin Hukuka Uygunluğunun Koşulları ve Hekimin Yükümlülükleri”, Tıbbi Uygulama Hataları (Malpraktis) Komplikasyon ve Sağlık Mensuplarının Sorumluluğu, İstanbul 2008, s. 15. 7 Alper Küçükay, “Karar Vermenin Psikolojisi”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl 9 Ankara 2018, Sayı 35, s. 611-612.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1