221 TBB Dergisi 2024 (171) Alper KÜÇÜKAY - Burcu KÜÇÜKAY maması, gerekli ve yeterli derecede olması ve anlaşılır biçimde olması gerektiği ifade edilmiştir. Ayrıca yapılacak aydınlatma hastanın kültürel, toplumsal ve ruhsal durumuna özen gösteren bir uygunlukta olmalıdır. Bunlara ek olarak alınan onam, baskı, tehdit, eksik aydınlatma ya da kandırma yoluyla alınması durumunda ise Yargıtay tarafından geçersiz olarak görülmektedir.10 Etik açıdan bakıldığında, aydınlatılmış onam, hastanın tıbbi tedavi ve bakımı kabul etme veya reddetme konusunda bilinçli ve gönüllü kararlar vermesine olanak sağlanan bir iletişim sürecidir. Aynı zamanda, aydınlatılmış onamın önemli hukuki yönleri de bulunmaktadır. Bilinci kapalı kişilerin onam ya da rıza açıklamaları mümkün olmadığından bu durumdaki kişilerin rıza ehliyetlerinin varlığından da söz edilemez.11 Psikologlar anlaşmazlıkların çözümüne yardımcı olacak kural ve prosedürlerin bağımsız denetimlerini de gerçekleştirebilecek uzmanlardır. Kişilerin etik durumunu değerlendirebilecek ve nasıl uyum sağlanacağı konusunda tavsiyelerde bulunabilecek bir konumda bulunmaktadırlar. Aynı zamanda gerektiğinde mahkemelerde duruşmalarda da yardımcı olabilecek profesyonellerdir.12 Etik, bu bağlamda aydınlatılmış onam süreci için vazgeçilmez bir ön koşul olarak nitelendirilecektir. Aydınlatılmış onamın birincil etik temeli, kişisel özerkliğe ve/ veya kendi kaderini tayin etme hakkına saygı ilkesidir. Bu ilke, herkesin kendi yaşam gündemini belirleme ve kendi değerlerine ve inanç sistemine dayalı olarak kendi seçimlerini yapma özgürlüğüne izin verilerek korunan, herkesin doğuştan gelen bir değere ve haysiyete sahip olduğu inancına dayanmaktadır.13 Özerkliğe saygının etik değeri, yararlılık (en iyi çıkarlar doğrultusunda hareket etmek), zarar vermemek ve adalet (sağlık kaynaklarının adil dağıtımı) gibi diğer tıbbi ve hukuki bir takım etik değerlerle çatış10 Yargıtay 6. Hukuk Dairesi Kararı, 2022/4339 E., 2023/3216 K., 10.10.2023 T. 11 Timur Demirbaş, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 8. Baskı, Ankara 2012, s. 309. 12 Ronald D. Francis, Ethics for Psychologists, 2nd edn British Psychological Society/Blackwell Publishing, United Kingdom 2009, s. 108-109. 13 Grainne Neilson/Gary Chaimowitz, “Informed Consent to Treatment in Psychiatry”, Canadian Journal Psychiatry, 2015, Vol. 60, No. 4. s. 1-11.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1