247 TBB Dergisi 2024 (172) Ümit Vefa ÖZBAY davalarda kullanılabilecek usul ve biçimler şeklindeydi. Anlaşmazlığın tarafları bir dava açmak istediklerinde bahsi geçen usullerden birini seçmek durumundaydılar. Bu eski usul uygulamada en küçük bir şekil noksanlığından dolayı bile davanın kaybedilmesine sebep olabiliyor, praetorların ise hareketlerini kısıtlıyor, yenileyici geniş bir eylemde bulunmalarına engel oluyordu.90 Roma devleti girdiği savaşlardan galip çıktıkça ve topraklarını genişlettikçe ülkedeki yabancı sayısı da bununla doğru orantılı olarak arttı. Bu artışın tetiklediği öğelerden biri de legis actio usul sistemine bir alternatif olarak doğan formula sistemi idi.91 Formula sistemi sağladığı kolaylıklar sayesinde kısa süre içerisinde Roma vatandaşlarının kendi aralarındaki anlaşmazlıklarında da uygulanmaya başladı. Bunun ilk adımı M.Ö. 110 civarlarında çıkmış olan Lex Aebutia idi. Bu kanun ile yabancılar praetoru tarafından uygulanmaya başlanmış olan formula usulü, tarafların isteği ile şehir praetoru tarafından da uygulanabilir hale gelmişti. Kanun legis actio yöntemini ortadan kaldırmamıştı ancak formula usulüne de legis actiolar ile aynı gücü verdiğinden formula sistemi yaygınlaşmaya başladı.92 Cumhuriyet döneminin sonlarına doğru bu usul ortadan tamamen kalkmıştı ancak resmi olarak ortadan kaldırılması M.Ö. 17 yılında çıkarılan Lex Iulia Iudiciorum Privatorum ile gerçekleşti. Dolayısıyla Augustus’un bu düzenlemesi Roma usul hukukunda çok önemli bir değişiklik yaparak legis actio usulünü kaldırmış, formula usulünün yaygınlaşmasını öngörmüştür.93 Bu devirden itibaren hukukun fiilen gelişmesini ve ilerlemesini sağlayan en önemli organ praetor olmuştu. Çünkü formula usulü94 hukukun devamlı gelişmesine imkân tanıyor; formula verebilen 90 Salvatore Di Marzo, Roma Hukuku, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1959, s. 6. 91 Ayrıntılı bilgi için bknz; Gökçe Türkoğlu Özdemir, “Roma Medeni Usul Hukukunda Formula Yargılaması”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 7, S. 1, 2005, s. 167-212. 92 Umur, s. 112. 93 Umur, s. 118. 94 Formula belli bir şekilde düzenlenmiş, hâkime hitap eden belge niteliği taşır. Legis actio sistemindeki sınırlı sayıda belirlenmiş usuller yerine, bu sistemde her bir dava için ayrı bir formula yapılır ve bu formulaya dava ile ilgili her öğe konulurdu. Taraflarca ve praetorca hazırlanan formula; davacı ve davalının iddialarını kapsayan, praetor ağzından söylenmiş gibi düzenlenen, davayı karara bağlaması için hâkime emir ve yetki veren yazılı belge niteliğindeydi. Tahiroğlu/Erdoğmuş s.25.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1