279 TBB Dergisi 2024 (172) Setenay BAYTEMİR TARHAN leyi taraflar arbiter olarak tayin ettikleri kişinin çözmesini kararlaştırabilmektelerdi. Proculus’a ait metinde, hakem Nerva’nın kararı doğrultusunda, bir ortağın societas’a ait kazançtan, hak ettiğinden daha düşük pay aldığı iddiasında olduğu anlaşılmaktadır. Bu doğrultuda Proculus, genellikle iki tür hakem olduğunu ve ortakların tayin ettikleri hakemin türüne göre kararına karşı çıkılabileceğini izah etmektedir. Metinde ifade edildiği üzere tarafların aralarında anlaşarak hakem tayin ettikleri ilk durumda hakemin kararı kesin kabul edilmektedir ve taraflar bu karara uymakla yükümlüdür. İkinci durumda ise yalnızca bonus vir39 sınırları dahilinde bir karar verilebilir ve bu kararın iyiniyet kurallarına uygun olmadığı ispat edilirse, kararın düzeltilmesi sağlanabilmektedir.40 Bu doğrultuda Proculus’un bahsettiği ilk durumda ex41 compromisso tahkim söz konusudur. Bu yolla Romalılar hukuki uyuşmazlığı hakem yargılamasına havale etmek hususunda anlaşmaktadırlar. Böylelikle taraflar belirledikleri bir hakemin (arbiter ex compromisso) aralarındaki uyuşmazlığın çözülmesine rıza göstermektedirler ve hakemin vereceği karara (sententia) uyacaklarına dair anlaşmaktadırlar.42 Proculus’un bahsettiği ikinci durumda ise bonus vir tarafından gerçekleştirilen tahkim söz konusudur. Roma hukukunda bu tahkimin basit, genel, şekilsiz ve resmi olmayan bir tahkim türü olduğu kabul edilmektedir. Bu yolla taraflar, aralarında çözemedikleri ihtilafları, güvendikleri üçüncü kişiye, bonus vir’e, çözmesi için bırakmaktadırlar. İhtilaflı durumlarda bonus vir’in, hakkaniyete, dürüstlük kuralına, iyi bir kimseden beklenen davranışa ve yasalara uygun olacak şekilde karar vermesi beklenmektedir. Geçerli olabilmesi için verilen kararın bahsi geçen sınırlar dahilinde gerekli nitelikleri taşıması gerekmekte39 Bonur vir, dürüst, namuslu ve güvenilir Roma vatandaşını ifade etmekteydi. Bonus vir, özellikle bona fides (iyiniyet)’e dayanan sözleşmelerde tarafların edimlerine ilişkin uyuşmazlıklarda güvenilir üçüncü kişi olarak karar verebilmekteydi. Berger, Dictionary, s. 767. 40 Stein, Arbitration, s. 225-226. 41 Ex ekinin buradaki kullanımının “nedeni ile”, “gerekçesi ile”, “-e uygun olarak” gibi anlamları karşıladığı belirtilmektedir. Söğüt, Tahkim, s. 73. 42 Söğüt, Tahkim, s. 73-74.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1