284 Roma Hukukunda Societas (Adi Ortaklık)’ta Ortakların Kazanca ve Zarara Katılması ve Societas Leonina (Aslan Payı Ortaklığı) Daha önce de vurgulandığı üzere Digesta’da sadece bir metinde52 societas leonina kavramı bahis konusu edilmektedir. Buradan hareketle Romalı hukukçular arasında kavramın yaygın olarak kullanılmadığı sonucuna ulaşılmaktadır.53 Bir ortağın hiç kazanç elde etmeden sadece zarara katlandığı ortaklığı “aslan payı ortaklığı” olarak ifade etmenin son derece özgün olduğu ortadadır. Cassius’un aklındaki ortaklarının haklarını suistimal ederek tüm kazancı kendisine mal eden aslan sahnesi, bu nedenle bizi Cassius’un bir masaldan bahsettiği düşüncesine götürmektedir.54 Masallar genellikle çocuklukta öğrenilir ve yetişkinlikte de memnuniyetle hatırlanabilir. Dolayısıyla Cassius’un çocukluğunda öğrendiği bir masalı anımsıyor olması ihtimal dahilindedir.55 Bununla birlikte, yetişkin Cassius’un, Phaedrus’un masallarını dikkatle incelemesi ve ikilinin yollarının kesişmesi için esasen başka bir sebep olduğu düşünülmektedir.56 52 Bkz. D. 17.2.29.2 53 Forlani, “il Leone”, s. 147. 54 Guarino, “La Società”, s. 20-21. 55 Guarino, “La Società”, 21. 56 Cassius’un Phaedrus’tan ziyade, eserleri Roma’da yaygın olarak bilinen Aisopos’tan esinlenmiş olması fikri göz ardı edilemez. Bununla birlikte, Aisopos’a ait masal ile Phaedrus’a ait masal birbirinden büyük ölçüde farklıdır ve Aisopos’un masalındaki üç hayvan arasındaki ortaklık ilişkisi, D.17.2.29.2 metnindeki şekliyle societas leonina olarak tanımlanmaya daha az elverişlidir. Nitekim societas leonina kavramı için doktrinde genellikle Phaedrus’un fabula’sına atıfta bulunulmaktadır. Forlani, “il Leone”, s. 150. Aisopos’a ait “Aslan, Eşek ve Tilki” masalı ise şöyledir: Bir aslan, bir eşek ve bir tilki ava çıkmışlar. Büyük bir av yakaladıklarında aslan eşeğe bunu paylaştırmasını emretmiş. Eşek avı üç eşit parçaya böldükten sonra aslana kendi payını seçmesini önerdiğinde aslan çileden çıkmış, sonra eşeği yemiş. Aslan daha sonra tilkiye avı paylaştırmasını emretmiş. Tilki ise koca bir parçayı aslana, kendine ise ufak bir parça ayırmış. Aslan “Sana böyle paylaştırmayı kim öğretti” diye sorunca tilki, “Eşeğin kaderi!” diye cevap vermiş. Metin İngilizce’den çevrilmiştir. bkz. Brian Møller Jensen, “Societas Leonina or the Lion’s Share An Analysis of Aesopica 149, Phaedrus I.5 and Babrius I.67”, Acta Philologica Suecana, 2004, C. 102, S. 2, s. 98. Masalda aslanın, avı üç eşit parçaya bölen eşeği yedikten sonra, küçük de olsa bir parçayı tilkiye bırakması ve tilkinin kurnazlığını takdir ettiğini göstermesi önemli bir detaydır. Forlani, “il Leone”, s. 152. Bu noktada aslanın tilkiye sembolik de olsa avdan pay vermesi bağışlama olarak nitelendirilebilir. Bu nedenle Aisopos’un masalının societas leonina vasfını taşımadığı söylenebilir. Zira ortaklardan birine az da olsa kazançtan pay verilmektedir. Roma hukuku kaynaklarında societas bakımından bunun mümkün olup olmadığı kesin değildir. Satış sözleşmesi ve kira sözleşmesi gibi diğer rızaî sözleşmelerde nummo uno (bir adet madeni para) tutarında satış bedeli veya kira bedeli belirlendiği durumlarda bunun donatio (bağışlama)’ya benzediği kaynaklarda belirtilmektedir. Bk. D. 18.1.36 ve D. 19.2.46. Phaedrus’un masalı ile karşılaştırıldığında Aisopos’a ait masalda eşek
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1