s. 95-155 TBB Dergisi 2024 (173) SOSYAL GÜVENLİK HAKKININ BİREYSEL BAŞVURU YOLUNA KONU EDİLEBİLİRLİĞİ* (THE POSSIBILITY OF INDIVIDUAL APPLICATION ROUTE FOR THE RIGHT TO SOCIAL SECURITY) Enes KETHÜDA** Özet: İnsan yaşamına sosyoekonomik bakımdan asgari bir standart sağlama işlevi nedeniyle insan hakları ve insan haysiyeti açısından önemli bir yeri olan sosyal güvenlik hakkı, sosyal haklar arasında yer almasının bir sonucu olarak pek çok hukuk düzeninde dava edilebilirlik bakımından zayıf bir rejime tabidir. Bu makale, dava edilebilirlik sorunu bağlamında sosyal güvenlik hakkının İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS) ve Anayasa’da öngörülen bireysel başvuru mekanizmaları kapsamında dolaylı olarak yargılanabilirliğini içtihat hukuku temelli ve karşılaştırmalı bir yaklaşımla ele almaktadır. Anılan belgelerin koruyucusu konumundaki İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) ve Anayasa Mahkemesi (AYM), taraf devletlerin hâlihazırda vadettiği sosyal güvenlik ödenekleriyle ilgili -bir kısmı oldukça karmaşık sosyoekonomik meselelere dair olan- şikâyetleri adil yargılanma hakkı, mülkiyet hakkı, özel yaşama ve aile yaşamına saygı hakkı ve ayrımcılık yasağı olmak üzere bireysel başvuru usulü kapsamındaki haklar çerçevesinde yargılanabilir bulmuştur. Bu kapsamdaki incelemede her iki Mahkemenin de sosyal güvenlik ödemelerini klasik haklar kapsamında görme konusunda istekli olduğu ancak esasa dair incelemede -sosyal güvenlik sisteminin kaynaklara bağımlı niteliği ve politik yönüne atıfla- kamusal makamlara geniş bir takdir marjı bıraktığı gözlemlenmiştir. Öte yandan hak öznelerinin hassas kategorilerde yer aldığı ve hak öznelerine katlanılamaz sosyoekonomik külfetler yüklendiği durumlardaysa geniş takdir alanı, sosyal güvenlik hakkı lehine sonuca ulaşılmasına engel olmamaktadır. Ayrıca makalede sosyal devlet ilkesini ve sosyal hakları barındıran bir anayasayla yetkilendirilmiş ulusal bir mahkeme olan AYM’nin, hakların kap- * Bu makale, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde yazılmakta olan ve sosyal hakların bireysel başvuru mekanizmalarına konu edilebilirliğini ele alan doktora tezinden türetilmiştir. ** Arş. Gör., Trabzon Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı, [email protected], ORCID: 0000-0002-7896-8973, Makalenin Gönderim Tarihi: 14.05.2024, Kabul Tarihi: 03.08.2024
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1