103 TBB Dergisi 2024 (173) Enes KETHÜDA söz konusu eleştiri ve tereddütler pek çok pozitif yükümlülük gerektiren klasik haklar bakımından da geçerlidir.15 Son olarak belirtmek gerekir ki diğerleri arasında özellikle de Güney Afrika, Kolombiya, Hindistan ve Alman Anayasa Mahkemelerinin içtihadi birikimi, sosyal hakların yargılanabilir olduğunu ortaya koymaktadır.16 Ne var ki yargılanabilirlik karşıtı argümanlar bazı istisnalar dışında sosyal haklara ilişkin maddi düzenlemeler ve denetim sistemleri üzerinde hâlâ baskın bir etkiye sahiptir.17 Bunun sonucunda klasik haklar için öngörülen emredici lafız ve etkili denetim sistemleri sosyal haklara sıra geldiğinde zayıf maddi düzenlemelere ve mekanizmalara dönüşmektedir. Böylece sosyal haklar ekonomik kaynaklara bağımlı oldukları ve politik alanda kaldıkları gerekçeleriyle normatif bakımdan zayıf bir biçimde ele alınmıştır18. Kamusal makamlar sosyal haklardan doğan ödevleri bakımından geniş bir takdir alanına sahiptir ve bunlar klasik haklar gibi talep edilebilir ve yargılanabilir değildir.19 Nitekim sosyal haklarla ilgili maddi düzenlemeler ve denetim sistemleri klasik haklarla karşılaştırıldığında oldukça zayıftır. Söz gelimi BM bünyesinde yer alan BM Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi’nin (MSHS) taraf devletlerin yükümlülüklerini açıklayan ikinci maddesi koşulsuz bir yükümlülük öngörmekteyken (to ensure) onun ikizi olduğu iddia edilen ESKHS’nin konu bakımdan koşut ikinci maddesi taraf devletlerin yükümlülüklerini mevcut kaynakları ölçüsünde, zamanla ve kademeli olarak gerçekleştirmek için gerekli tüm adımları atmayı (to undertakes to take steps) vadettiğinden söz etmektedir.20 15 Yolcu, ss. 52-56, 118. 16 Detaylı inceleme için bkz. ibid, ss. 110, 161 vd; Bertil Emrah Oder, “Devletin Olumlu Edimini Gerektiren Sosyal Hakların Anayasal Düzeyde Korunması ve Yargısal Tutumlar”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 1, 2008, ss. 199–232; Ingrid Leijten, “The German Right to an Existenzminimum, Human Dignity, and the Possibility of Minimum Core Socioeconomic Rights Protection”, German Law Journal, C. 16, S. 1, 2015, ss. 23–48 17 Langford, s. 30; Yolcu, ss. 92 vd. 18 Sosyal haklara ilişkin düzenleme biçimleri için bkz. Tanör, ss. 165-187. 19 Virginia Mantouvalou, “The Case for Social Rights”, Debating Social Rights, ed. Conor Gearty, Virginia Mantouvalou, Oxford: Hart Publishing, 2010, s. 5. 20 “Taraf devletlerin tamamı, Sözleşme’de tanınan hakların kademeli şekilde ve tam olarak hayata geçirilmesini sağlamak amacıyla… mevcut kaynaklarının azamisi ölçüsünde, yasal tedbirlerin kabulü de dahil olmak üzere gerekli tüm adımları atmayı vadeder.”.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1