405 TBB Dergisi 2024 (174) Utku SARUHAN B. Türev Sözleşme Tanımı Türev sözleşmeler, sınırsız bir çeşitliliğe ve finansal teknik olarak oldukça karmaşık bir yapıya sahip olabilmektedirler14. Bu sözleşmelerde tarafların edimleri farklı şekilde kombine edilebildiği gibi, şarta bağlı bir yapıya da sahip olabilir. Bu nedenle tüm türev sözleşmeleri içine alacak bir tanım oluşturmak kolay değildir. Türev sözleşmelerin ortak paydası, değerlerini taraflarca belirlenen bir dayanak varlık üzerinden almalarıdır. Her türev araç kendine özgü özellikleri ile farklı haklar ve yükümlülükler içermektedir.15 Türev sözleşmelerin temelindeki dayanak varlık konuları da (elektrik, sigorta, hava durumu, krediler gibi) çeşitlenerek, tür sayısını oldukça arttırmıştır.16 Türev sözleşmeleri kısaca, değeri bir dayanak varlığın değeri, bir endeks veya bir oran üzerinden hesaplanan, ikili bir sözleşme ya da nakit akışlarının değişimi anlaşmaları olarak tanımlamak mümkündür.17 Dayanak varlık unsurunu, hazine bonoları, borsa endeksi ya da faiz oranları oluşturabileceği gibi hava durumu ya da politik olaylar dâhi oluşturabilir. Bu dayanak varlıkların fiyatlamaları da piyasa içerisindeki dengelerde oluşmaktadır. Günümüzde türev sözleşmeler, bir sermaye piyasası aracı olarak değerlendirilme eğilimindedir. Organik olarak bu yaklaşım doğru görünmekle birlikte, kendi başına bir varlık teşkil etmeyen, sadece bir sözleşme ilişkisinden ibaret olan türlerinin bulunan, bir varlıktan ziyade karşılıklı hak ve borç içeren bir yapı teşkil etmeyen türev sözleşmelerin bir sermaye piyasası aracı kategorisinden dışarıya taştığını saptamak gerekir. Nitekim türev sözleşmeler, çoğunlukla dayanak varlığın mülkiyetine ilişkin bir tasarruf işlemi içermemekte, dayanak varlığın fiyat değişimlerine binaen oluşacak kâr/zarar için kurulmaktadır. Sermaye piyasasının diğer ürünleri olan hisse senetleri ve tahvilleri içine alan menkul kıymetler gibi bir varlık olarak alınıp satılamamaktadırlar. Türev piyasalarda işlem yapan taraflar sadece bir sözleşmede 14 Utku Saruhan, Vadeli İşlem Sözleşmelerinde İfa İhlalleri, On İki Levha Yayınları, 2022, s. 24. 15 Sudi Apak/Metin Uyar, Türev Ürünler ve Finansal Teknikler, Beta Yayınevi, 2011, s. 12 vd. 16 Hull, s. 1. 17 Rechtschaffen, Alan N.; Capital Markets, Derivatives and the Law: Evolution After Crisis, Oxford University Press, 2009, s. 159.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1