461 TBB Dergisi 2024 (174) İrem YAYVAK NAMLI rinde, fazla çalışmanın nedenlerine göre üçe ayrıldığı görülmektedir. Bunlar; normal fazla çalışma (m.41), zorunlu nedenlerle fazla çalışma (m.42) ve olağanüstü nedenlerle fazla çalışma (m.43)’dır. Fazla sürelerle çalışma kavramı ise 4857 sayılı İş Kanunu ile hukukumuzda ilk kez düzenlenmiştir. Bu kavram, Kanun’un 41. maddesinin 3. fıkrasında tanımlanmıştır. Fazla sürelerle çalışma ise aynı maddenin üçüncü fıkrasında, haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalardır. İşveren, kanunda aranan fazla çalışmanın şartlarını yerine getirirse, işçilere fazla (sürelerle) çalışma yaptırabilir. Kısacası fazla çalışma, şartları mevcut ise Kanun tarafından yapılması mümkün kabul edilen çalışmalardandır.33 İşçinin fazla çalışması durumunda, işverenin kazancı artar. Fakat işçi de uzun saatler çalıştığından yorulur. Buna karşılık işçinin normal ücreti, bu çalışmanın karşılığını veremez.34 Dolayısıyla işçinin bu çalışmasının zamlı bir ücretle karşılanması beklenir. İşçi, yaptığı fazla çalışma karşılığında, Kanun’da ya da sözleşmede belirlenen oranlarda zamlı ücrete hak kazanacaktır (m. 41/2-3). Bu hükümler nispi emredici niteliktedir. Dolayısıyla fazla çalışma ücretleri sözleşmelerle işçi lehine olmak şartıyla arttırılabilecektir; fakat azaltılamayacaktır.35 Zorunlu ve olağanüstü nedenlerle yapılan fazla çalışmada da aynı ilkeler geçerlidir. Nitekim 42. maddenin son fıkrası ile 43. maddenin son fıkrasında, bu çalışmaların ücreti konusunda, 41. maddenin 1., 2. ve 3. fıkralarının uygulanacağı açıkça belirtilmiştir. Diğer bir seçenek olarak ise fazla (sürelerle) çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığını belirlenen miktarda serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi, serbest zamanı altı ay içinde ve ücretinde kesinti olmadan kullanır (m. 41/4). Yani fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmış olan işçi, 33 Fazla çalışmaya ilişkin aranan ayrıntılı bilgi için bkz. Süzek, s. 829; Çelik/Caniklioğlu/Canbolat/Özkaraca, s. 751; Mollamahmutoğlu/Astarlı/Baysal, s. 1303; Ekmekçi/Yiğit, s. 483; Eyrenci/Taşkent/Ulucan/Baskan, s. 287; Senyen Kaplan, s. 534; Haluk Hadi Sümer, İş Hukuku, 26. bası, Seçkin Yayınları, 2022, s. 408; Akyiğit, s. 380. 34 Günay, s. 576¸ Öktem Songu, s. 385. 35 Ekonomi, C. 1, s. 307; Süzek, s. 844; Çelik/Caniklioğlu/Canbolat/Özkaraca, s. 753; Caniklioğlu, s. 181.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1