185 TBB Dergisi 2024 (175) Cengiz Ozan ÖRS meler de bu kategoride yer almaktadır.55 Bu alanlara doğal ve geleneksel yönlerini tümüyle korumaları itibariyle özel kırsal yerleşmeler de denilmektedir.56 3) Çağrışımsal Kültürel Peyzaj:57 Doğal unsurun güçlü dinsel, artistik veya kültürel çağrışımları nedeniyle öneme sahip olan peyzajlardır (WHC 21/01, prg.47/B-iii). Burada doğanın tümüyle kendi biçimlendirmesiyle oluşma söz konusudur. Ancak, insanın dini, mitolojik, tarihi vb. referanslar vermesi nedeniyle doğallığa bir de kültür boyutu eklenmiştir.58 Kültürel peyzaj tanımının iki unsurundan birinin kültür olması, bu alanların insan eliyle oluşmuş taşınmaz kültür varlığı içermesini gerektirmektedir. Ancak bu ölçüt mutlak olmayıp kültür varlığı soyut da olabilir.59 İnsan tarafından bilinçli olarak tasarlanan ve yaratılan peyzaj birinciye örnekken çağrışımsal kültürel peyzaj ikinciye örnektir. Kültürel peyzaja KTVKK ve ikincil mevzuatında yer verilmediğinden, kültürel peyzajın birinci türü (İnsan Tarafından Bilinçli Olarak Tasarlanan ve Yaratılan Peyzaj) çoğunlukla doğal sit olarak tescil edilmekte, peyzajın içinde yer alan ve insan eliyle oluşan anıt, yapı vb. unsurlar ise “taşınmaz kültür varlığı olarak” tescil edilmektedir.60 Kültürel peyzaj olabilecek alanlar doğal ve arkeolojik sit olarak da tescil edilebilmektedir.61 55 Madran/Özgönül, Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması, s. 35. 56 Bkz. TMMOB Mimarlar Odası, Kültürel Peyzaj, s. 102-103. 57 Bu peyzaj türüne Dünya Mirası Sözleşmesi Uygulama Rehberinde “associative cultural landscape” denilmiş olup kaynaklarda “Birleşik Kültürel Peyzaj” da denilmiştir. Bkz. TMMOB Mimarlar Odası, Kültürel Peyzaj, s. 102. Ancak biz tanım ve anlamını göz önüne alarak “çağrışımsal” sözcüğünü kullandık. 58 TMMOB Mimarlar Odası, Kültürel Peyzaj, s. 101. Buna örnek olarak Manisa ili sınırlarındaki Spil Dağı eteklerindeki Niobe (Ağlayan Kaya) örnek verilmiştir. Bkz. TMMOB Mimarlar Odası, Kültürel Peyzaj, s. 101. Mevzuatımızda kültürel peyzaj türü düzenlenmediğinden “Ağlayan Kaya” tabiat varlığı (doğal/tabii anıt) olarak tescillidir. Bkz. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/manisa/gezilecekyer/nobe-dogal-aniti, (E.T.: 14.05.2024). 59 TMMOB Mimarlar Odası, Kültürel Peyzaj, s. 103. 60 TMMOB Mimarlar Odası, Kültürel Peyzaj, s. 100. Bu duruma Ankara’nın Çankaya ilçesinde Güven(lik) Anıtının yer aldığı Güvenpark örnek verilebilir. Güvenpark 1. Derece Doğal Sit olarak tescil edilmiştir. Bkz. https://www.cankaya.bel. tr/pages/580/Tarıhı-Kentler-Bırlıgı/, (E.T.: 15.05.2024). İstanbul’dan ise Yıldız Parkı ve Gülhane Parkı örnek verilebilir. 61 TMMOB Mimarlar Odası, Kültürel Peyzaj, s. 8. İzmir İli, Bergama İlçesinde bulunan Pergamon Antik Kenti (Ören Yeri), Bergama Çok Katmanlı Kültürel Pey-
RkJQdWJsaXNoZXIy MTQ3OTE1