134

Yasal Belirsizlik: Embriyonik Kök Hücre Çalışmaları

bağlı olarak, uluslararası açıdan da, ülkelerin kendi dini ve ahlaki gö-

rüşleri ekseninde konu ele alınmış ve ilgili politikaları belirlenmiştir.

IV. Embriyonun Hukuki Statüsü

Embriyonik kök hücre çalışmalarına ilişkin hukuksal durumu

tespit edebilmek bakımından, “embriyo” ve “cenin

(fetüs)” kavram-

larının hukuki niteliği üzerinde durulması gerekmektedir.

Embriyo

(

embryo/embryon

), döllenme anından başlayarak, gebeliğin yaklaşık

ikinci ayına kadar gelişmekte olan yeni canlıyı tanımlamak üzere kul-

lanılmaktadır.

Gebeliğin sekizinci ile onuncu haftası sonunda, nere-

deyse tüm organların oluşumu tamamlandığından, embriyo dönemi

Kahraman/Candan, s.24. Embriyonik kök hücre elde edilirken, kök hücrenin için-

den alındığı embriyonun zarar gördüğü, hâttâ bir daha kullanılamaz hâle geldiği

iddia edilmektedir. İnsan embriyosunun, araştırma amacıyla kullanımının, huku-

ka aykırı olacağı, bunun ötesinde, bir kişinin tedavi edilmesi pahasına, meydana

gelmiş olan bir embriyonun yok edilmesinin, embriyoyu eşya hâline getireceği

tartışmaları, hem Türk hem de yabancı hukuk sistemlerinde yapılmaktadır. Hiç-

bir amaç pahasına, embriyonun yaşamının kurban edilemeyeceğini savunanlar

olduğu gibi, insan embriyosunun tedavi amaçlı kullanımının yasaklanmaması

gerektiği ve embriyonun, tedavi amacıyla kullanılması hâlinde, insan onurunun

zedelenmeyeceği görüşünde olanlar da mevcuttur. Özbilen, s. 149-150, dn.492.

Embriyonun insan onuruna dair menfaatlerinin korunmasının, Avrupa İnsan

Hakları Sözleşmesi md.2 gereği yaşam hakkının korunmasını gerektirdiği ve bu

hükmün, Sözleşmenin özel ve aile hayatına saygıya ilişkin md.8’deki korunması

gereken menfaat ile karşı karşıya geldiğine ilişkin görüş için bkz. Charles Foster,

Human Dignity in Bioethics and Law, Hart Publishing, Oxford, Portland, Oregon,

2011, s.158-159.

Ayrıntılı bilgi için bkz. Olcay Çankaya Işık, “İnsan Hakları Boyutu ve Tıp Huku-

ku Açısından: Cenine (Foetous-Nasciturus) İlişkin Bir Manifesto”,

TıpHD

, Sayı:1/

Yıl:2012, s. 161-205.

Doğum öncesi döneme ait olan embriyo ve fetüs/cenin kavramlarının tanımları-

nın tıp bilimi tarafından yapılması gerekmektedir. Buna göre, ana rahminde bu-

lunan gebelik ürünü, gelişim evrelerine göre farklı isimler aldığından terminoloji

de farklılaşmaktadır. Yumurta ve spermin döllenmesinden itibaren gebeliğin se-

kiz haftası içinde embriyo; gebeliğin dokuzuncu haftasından doğuma kadar olan

dönemde ise, fetüs/cenin kavramları kullanılmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü ve

Yardımcı Üreme Teknolojilerini Denetleme Uluslararası Komitesi tarafından 2009

yılında revize edilen üremeye yardımcı teknolojilere ilişkin terimler sözlüğünde

embriyo, döllenmeden itibaren embriyonik evre olarak adlandırılan sekizinci haf-

tanın sonuna kadar olan dönemdeki gebelik ürünü olarak tanımlanmaktadır. Fe-

tüs/cenin ise, embriyonik gelişmenin tamamlandığı, döllenmeden itibaren başla-

yan sekiz haftalık sürenin bitiminden doğuma kadar geçen dönemdeki döllenme

ürünü olarak tanımlanmaktadır. Tülay Aydın Ünver, Ceninin Hukuki Durumu,

On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2011, s. 9.

Medicana Genel Sağlık Ansiklopedisi, Tıp Sözlüğü, İstanbul 1993, C.12, s. 121.