TBB Dergisi 111. Sayı

TBB Dergisi 2014 (111)

Gülmelahat DOĞAN

Sözleşmenin ifası sırasında hal ve şartların değişmesi durumunda,

doğruluk ve dürüstlük kuralı gereği sözleşmenin ve ifanın yeni koşul-

lara uyarlanması gerekliyse, ahde vefa ilkesinin aksine sözleşme yeni

hal ve şartlara göre değiştirilecektir. Bu duruma “sözleşmenin değişen

şartlara uyarlanması” ilkesi denmektedir.

Ahde vefa ilkesinin istisnasını işlem temelinin çökmesi teorisi

oluşturur.

İşlem temelinin çökmesi kapsamında uyarlama çok ender

ve çok sıkı koşulların varlığı halinde mümkün olmalıdır.

B. İşlem Temelinin Çökmesi Teorisi

Uluslararası hukukta ve Türk hukukunda sözleşmenin değişen

koşullara uyarlanması konusunda farklı isimlerde (emprevizyon, cla-

usula rebus sic stantibus vb.) birçok teori bulunmasına rağmen Türk

Borçlar Kanunu Tasarısı ve madde gerekçesinde

“Bu yeni düzenleme,

öğreti ve uygulamada sözleşmeye bağlılık (ahde vefa) ilkesinin istisnalarından

biri olarak kabul edilen, “işlem temelinin çökmesi” ne ilişkindir.

İmkânsızlık

kavramından farklı olan aşırı ifa güçlüğüne dayanan uyarlama iste-

minin temeli, Türk Medenî Kanununun 2

nci maddesinde öngörülen dü-

rüstlük kurallarıdır.”

şeklinde vurgulanan ve Yargıtay içtihatlarında da

sıklıkla atıf yapılan “İşlem Temelinin Çökmesi Teorisi” çalışmamızda

özellikle incelenmiştir.

Alman ve İsviçre hukukunda olduğu gibi Türk hukukunda da

sözleşmenin değişen koşullara uyarlanmasında en tutarlı ve doyurucu

çözümleri veren teorinin işlem temelinin çökmesi olduğu kabul edil-

melidir.

İşlem temelinden anlaşılması gereken

“sözleşmenin asıl içeriğine

dahil olmamakla birlikte sözleşmenin kurulması aşamasında ortaya çıkan ve

işlem iradesinin dayanağı olan belirli koşulların varlığına veya gelecekte orta-

ya çıkmalarına ilişkin ortak tasavvurlar”

dır.

Bu tasavvurların konusunu

Kaplan İbrahim, Borçlar Hukuku Dersleri Genel Hükümler, 6. Baskı, Ankara 2012,

s. 95.

Şenyüz Doğan, Borçlar Hukuku Genel ve Özel Hükümler, Bursa 2012, s. 225.

Serozan Rona, İfa İfa Engelleri Haksız Zenginleşme, 4. Baskı, İstanbul 2006, s.264.

Erişim Tarihi,

27/03/2013.

Baysal Başak, Sözleşmenin Uyarlanması, 1. Baskı, İstanbul 2009, s, 94.

Cashin-Ritaine Eleanor : “Emprevizyon, Hardship Ve İşlem Temelinin Çökmesi: