13 / 533
Aşırı İfa Güçlüğü Nedeniyle Sözleşmenin Değişen Koşullara Uyarlanması
12
sözleşmenin kurulması aşamasında mevcut ve sözleşme kurulduktan
sonra gerçekleşen bazı hal ve şartlar oluşturur. Taraflar işlem iradele-
rini bu tasavvurlar üzerine inşa etmiş bulunmalıdır. Hukuki işlemin
üzerine inşa edildiği bu tasavvurların gerçeğe uygun olmadığı sonra-
dan anlaşıldığı zaman işlem temeli çökmüş sayılacaktır.
9
“İşlem temelinin çökmesi” kuramının temeli madde gerekçesinde
de belirtildiği gibi Türk Medenî Kanununun 2. maddesinde yer alan
“dürüstlük kuralı”dır.
10
Alman ve İsviçre hukuk öğretilerinde baskın
olan “işlem temelinin çökmesi ya da sarsılması” görüşünün dayandı-
ğı değiş-tokuş sözleşmelerinde edimler arası denge görüşü uyarınca,
daha sonra ortaya çıkan ve zorlu neden (mücbir sebep) niteliğinde bu-
lunmayan olağanüstü durumlarda yanların edimleri arasında denge
önemli ölçüde sarsılırsa, hakim, TMK. 1. ve 2. maddeleri kapsamında
sözleşmeyi çözer ya da değişen durumlara uyarlar.
11
Pacta Sunt Servanda Ve Alman-Fransız Hukuki İlişkilerinde Sözleşmelerin Uyar-
lanmasına Giden Yollar”, Çeviren: Başak Baysal, İstanbul Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Mecmuası, İstanbul 2005, C.63, S. 1-2, s.321-342, s. 321.
9
Kocayusufpaşaoğlu Necip, “İşlem Temelinin Çökmüş Sayılabilmesi İçin Sosyal
Felaket Olarak Nitelenebilecek Olağanüstü Bir Olayın Gerçekleşmesi Şart mıdır?”
Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan, İstanbul 2000, s.507.
10
TBK 138. maddenin Tasarıda yer alan gerekçesi;
“Madde137- 818 sayılı Borçlar Kanununda yer verilmeyen, “III. Aşırı ifa güçlüğü”
kenar başlıklı yeni bir maddedir.
Tasarının tek fıkradan oluşan 137 nci maddesinde, aşırı ifa güçlüğü düzenlenmek-
tedir.
Bu yeni düzenleme, öğreti ve uygulamada sözleşmeye bağlılık (ahde vefa) ilkesi-
nin istisnalarından biri olarak kabul edilen, “işlem temelinin çökmesi ”ne ilişkin-
dir. İmkânsızlık kavramından farklı olan aşırı ifa güçlüğüne dayanan uyarlama
isteminin temeli, Türk Medenî Kanununun 2nci maddesinde öngörülen dürüst-
lük kurallarıdır. Ancak, sözleşmenin değişen koşullara uyarlanması ya da dönme
hakkının kullanılması, Tasarının137nci maddesinde belirtilen şu dört koşulun bir-
likte gerçekleşmesine bağlıdır:
1. Sözleşmenin yapıldığı sırada, taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de bek-
lenmeyen olağanüstü bir durum ortaya çıkmış olmalıdır.
2.Bu durum borçludan kaynaklanmamış olmalıdır.
3. Bu durum, sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olguları, kendisinden ifanın
istenmesini dürüstlük kurallarına aykırı düşecek derecede borçlu aleyhine değiş-
tirmiş olmalıdır.
4.Borçlu, borcunu henüz ifa etmemiş veya ifanın aşırı ölçüde güçleşmesinden do-
ğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olmalıdır.
Maddeye göre, uyarlamanın bütün koşulları gerçekleşmişse borçlu, hâkimden
sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteyebilir. Bunun mümkün olmaması
hâlinde borçlu, sözleşmeden dönebilir; sürekli edimli sözleşmelerde ise kural ola-
rak, fesih hakkını kullanır.”
11
Ülgen Celal, “Hukukta Beklenmeyen Hal Koşulu Ve Uyarlama İstemleri”, Türk