131

TBB Dergisi 2017 (131)

İlhan AKBULUT

2. Cezanın Hukuki Esası ve Amacı

2.1. Cezanın Tanımı

Sözlükte isim olarak “bir şeyin bedeli ve karşılığı”, mastar olarak

da “iyi veya kötü olan bir fiil ve davranışın tam ve yeterli karşılığını

vermek” anlamına gelir.

Hukuk kurallarının belirli bir dönemde, bu dönemin şartlarına

göre belirli bir biçimde oluştuğu bilimsel bir gerçektir. Tarih içinde

görülmüştür ki, ne zaman esaslı bir hukuk anlayış ve sistem değişimi

gerçekleşmiş olsa, bu değişimden önce mutlaka toplumsal bir değişi-

min varlığı göze çarpmaktadır. Bu değişim süreci içinde ceza uygula-

ması anlayışı da değişmektedir.

Cezanın tanımı sosyologlara, hukukçulara ve felsefecilere göre de-

ğişmektedir. Sosyologlar çoğunlukla cezayı suçun toplum hayatında

yarattığı tepkiye, sosyal yapıda meydana getirdiği tahribata bir karşı-

lık olarak toplum tarafından belirlenen bir bedel olarak kabul ederler.

Nitekim Levy - Bruhl ‘ e göre ceza, suçun yarattığı sosyal tepkiye denir.

Ve cezanın şiddetini suçun kolektif şuurda yarattığı tahrik tayin eder.

Durkheim’e göre ise ceza, esas itibariyle cemiyetin bazı davranış

kurallarını ihlal etmiş olan üyeleri aleyhine seçilmiş bir heyet marife-

tiyle icra ettiği ve şiddeti derecelere tâbi, ihtirası bir tepkiden ibarettir.

Her iki sosyolog da cezayı, suç olarak nitelendirilen fiilin toplum

bünyesinde yarattığı tahribatı ve kolektif bilinçte meydana getirdiği

tahriki esas alarak tanımlamaktadırlar. Ve her ikisi için de ceza toplu-

mun suç işleyene, işlediği suç ölçüsünde tayin ettiği bir “kefaret” (bir

günaha karşı tutulmak üzere yapılan şey veya verilen nesne) den iba-

rettir.

Hukukçulara göre ise ceza muhtelif şekillerde tanımlanmaktadır.

Bir tanıma göre ceza ; “Topluma büyük ölçüde zarar veren fiiller karşı-

lığı Devlet’in son çare olarak kanun ile yarattığı ve izlediği diğer yapıcı

Ali Bardakoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, “Ceza Maddesi”,

Cilt: 7, İstanbul 1993 s.469.

Bruhl Levy, Suç Sosyolojisine Giriş, Çev. Ümit Meriç, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Ya-

yını, İstanbul 1984, s.289.

Hamide Topçuoğlu, Hukuk Sosyolojisi Dersleri (Sosyolojik Açıdan Hukuk), Cilt:

II, Yayıncılık Ltd. Şti. 1. Baskı, Ankara 1984, s.73.